ក្នុងឱកាសបើការដ្ធានសំណង់ស្ពានអ្នកលឿង កាលពីឆ្នាំកន្លងទៅ ប្រមុខរដ្ធាភិបាលកម្ពុជា បានគូសបញ្ជាក់ថា ការជួសជុល និង កសាងស្ពាន ផ្លូវគមនាគន៍ គឺជា មធ្យោបាយសំខាន់មួយ ក្នុងការចូលរួមចំណែកកាត់បន្ថយភាពក្រីក្រ...។ ចូរពន្យល់ដោយលើកហេតុផលបញ្ជាក់។
○ សារៈសំខាន់របស់គមនាគមន៍ ក្នុងការចូលរួមចំណែកកាត់បន្ថយភាពក្រីក្រ មានដូចតទៅ៖
• កាត់បន្ថយចំណាយលើការជួសជុលយានជំនិះ ដោយមានស្ពាន ផ្លូវល្អ ធ្វើឱ្យយានជំនិះក្រខូច ប្រើបានយូរ ពន្យាពេលជួសជុល មិនចំណាយគ្រឿងបន្លាស់។
• កាត់បន្ថយចំណាយលើការប្រើប្រាស់ប្រេងឥន្ទនៈ ដោយមានស្ពាន ផ្លូវល្អ មិនកកស្ទះ ល្បឿនថេរ ប្រើប្រាស់ប្រេងឥន្ធនៈអស់តិច។
• កាត់បន្ថយជំងឺផ្សេងៗ បណ្តាលមកពីការធ្វើដំណើរយូរ និង ធូលី។
• ផលិតផលទំនិញ ចរាចរណ៍ទាន់ពេលវេលាទូទាំងប្រទេស រក្សាបាននូវគុណភាពទំនិញ ទំនិញមានតម្លៃទាប។
• សិស្សចំណាយពេលតិច ក្នុងការធ្វើដំណើរទៅសាលារៀន ចំនេញពេលវេលា សម្លៀកបំពាក់ស្អាត សម្ភារស្អាត ប្រើប្រាស់បានយូរ។
• សេវាសុខភាភិបាលមានប្រសិទ្ធភាព ធានាបានការសង្គ្រោះទាន់ពេលចំពោះអ្នកមានជង្ងឺ។
• សេដ្ធកិច្ចរីកចំរើន ផលិតផលកើនឡើង ជីវភាពប្រជាជនធូរធារ ពាណិជ្ជកម្មដំណើរការបានល្អ ទេសចរណ៍កើនឡើង។
• អាចសង្គ្រោះទាន់ពេលនូវអគ្គិភ័យ គ្រោះយថាហេតុដោយធម្មជាតិ។
• សរុបមកការជួសជុលស្ពាន ផ្លូវគមនាគមន៍មានសារៈសំខាន់ណាស់ ក្នុងការរួមចំណែកកាត់បន្ថយភាពក្រីក្រដល់ប្រជាជន ជួយលើកតម្កើងជីវភាពអ្នកស្រុក និង ធ្វើឱ្យសេដ្ធកិច្ចជាតិរីកចម្រើន។

តើវប្បធម៌ខ្មែរដែលជាមរតកពីមុនមករហូតដល់បច្ចុប្បន្នមានអ្វីខ្លះ? តើខ្មែរទទួលឥទ្ធិពលវប្បធម៌បរទេសណាខ្លះ? ចូររៀបរាប់ និង លើ​កឧទាហរណ៍មកបញ្ជាក់ផង។
--- ចម្លើយ​​ ---
ក. វប្បធម៌ខ្មែរដែលជាមរតកពីមុន រហូតដល់បច្ចុប្បន្នមាន៖
· របបមាតាធិបតេយ្យ
· ជំនឿតាមម្ចាស់ស្រុក ព្រលឹងដូនតា មេបា បុព្វការីជន
· មានភាព (មានអត្តរបទ ឬ ផ្នត់ជែក)

ខ. ខ្មែរទទួលឥទ្ធិពលវប្បធម៌បរទេសមាន៖
⏰ ប្រទេសឥណ្ឌា សតវត្ស ទី ១ គ.ស
· ទស្សនៈរាជានិយម
· សាសនា (ព្រាហ្មញ្ញ ពុទ្ធសាសនា)
· ភាសាអក្សរសិល្ប៍
⏰ ប្រទេសចិន សតវត្ស ទី​ ៣
· ជំនួញជួញដូរគ្រប់ប្រភេទ
· ល្បាយជាតិសាសន៍
· សិល្បៈ (ល្ខោន)
· ប្រពៃណីទំនៀមទំលាប់
⏰ ចាម ជ្វា សតវត្ស ទី ៥
· ស្ថាបត្យកម្ម សំណង់ ចំលាក់ផ្សេងៗ
· ក្បាច់ចំលាក់នានា សិប្បកម្ម កាំបិត ពូថៅ
⏰ សៀម យួន សតវត្ស ទី ១៣
· ភាសា (បាញ់ហយ បាញ់ស៊ុង បាញ់ឆែវ...)
⏰ អឺរ៉ុប សតវត្ស ទី ១៦ នៃ គ.ស
· ពាក្យបច្ចេកទេស វិទ្យាសាស្ត្រ ដូចជា៖ កុំព្យូទ័រ អ៊ីនធឺណែត
· បច្ចេកទេសរដ្ធបាល
· ទំនៀមទំលាប់ (ចាប់ដៃ ងក់ក្បាល...)
· ភាសានិយាយ សរសេរ (ម៉ែត្រ រ៉ាឌីដ្យូ)
· របបនយោបាយ
· បច្ចេកទេសរដ្ធបាល...។

ចូរនិយាយអំពីការអនុវត្តគោលនយោបាយភូមិ ឃុំមានសុវត្តិភាពរបស់រាជរដ្ធាភិបាលកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន។ តើពលរដ្ធត្រូវធ្វើអ្វីខ្លះ ដើម្បីធ្វើឱ្យភូមិឃុំមានសុវត្ថិភាព?
--- ចម្លើយ​​ ---
ក. ការអនុវត្តគោលនយោបាយភូមិ ឃុំ សង្កាត់ មានសុវត្តិភាពរបស់រាជរដ្ធាភិបាលកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន គឺ៖
• គ្មានអំពើចោរកម្ម លួច ប្លន់ ឆក់
• គ្មានក្មេងទំនើងគ្រប់ប្រភេទ
• គ្មានល្បែងស៊ីសងគ្រប់ប្រភេទ គ្មានអំពើហិស្សា និង គ្មានបទល្មើសគ្រប់ប្រភេទ
• គ្មានការជួញដូរកុមារ ពេស្យាចារ និង គ្មានការជួញដូរមនុស្ស
• គ្មានការជួញដូរគ្រឿងញៀន ចែកចាយ និង ផលិត

ខ. ដើម្បីធ្វើឱ្យភូមិ ឃុំ សង្កាត់ មានសុវត្តិភាពពលរដ្ធម្នាក់ៗ៖
• ត្រូវរាយការណ៍ ពីកន្លែងលាក់ខ្លួនរបស់ជនខិលខូច ឧ. ឧក្រិដ្ធជន
• ត្រូវហ៊ាននិយាយការពិត ពីអ្វីដែលកើតមានឡើងក្នុង​ភូមិរបស់ខ្លួន
• ត្រូវទូរស័ព្ទឱ្យកម្លាំងសមត្ថកិច្ច បានដឹងពីកន្លែងលាក់ និង លក់គ្រឿងញៀន
• ត្រូវសហការជាមួយអាជ្ញាធរដែនដី និង ប្រជាពលរដ្ធឱ្យបានល្អ
• ត្រូវគោរពច្បាប់ប្រទេសខ្លួនឱ្យបានត្រឹមត្រូវ
• ត្រូវមានភ្នាក់ងារជាអចិន្ត្រៃយ៍ ក្នុងការត្រួតពិនិត្យជាប្រចាំថ្ងៃ
👉 ដូចនេះ ដើម្បីឱ្យមានឃុំ-សង្កាត់មានសុវត្ថិភាព ប្រជាពលរដ្ធម្នាក់ៗ ត្រូវរូមគ្នាលុបបំបាត់​សកម្មភាព ដូចជា៖
• លួច ឆក់ ប្លន់ គ្រប់ប្រភេទ
• ការជួញដូរមនុស្ស និង អំពើអានាចារគ្រប់ប្រភេទ
• ក្មេងទំនើង និង អំពើហិស្សា
• ការលេងល្បែងគ្រប់ប្រភេទ ការប្រើប្រាស់អាវុធខុសច្បាប់ និង បទល្មើសគ្រប់ប្រភេទ

ដើម្បីជ្រើសរើសដៃគូបន្តពូជសម្រាប់អនាគត ដែលប្រកបដោយសុភមង្គល តើគេត្រូវគោរពតាមលក្ខខណ្ឌដូចម្តេចខ្លះ?
○ ដើម្បីជ្រើសរើសដៃគូបន្តពូជសម្រាប់អនាគត ដែលប្រកបដោយសុភមង្គល ពួកគេត្រូវគោរពតាមលក្ខខណ្ឌខាងក្រោម៖
ក. លក្ខខណ្ឌសំភារៈ
• បុរសស្រ្តីត្រូវមានសុខភាពល្អ ត្រូវពិនិត្តសុខភាព (ឈាម) ជាមុនសិន មុនពេលរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍។
• ត្រូវមានចំណេះវិជ្ជា មានសមត្ថភាពក្នុងការប្រកបការងារចិញ្ចឹមគ្រួសារ។
• ត្រូវមានធនធាន ដើម្បីផ្គត់ផ្គង់គ្រួសារ។

ខ. លក្ខខណ្ឌវេទនា
• ត្រូវមានសញ្ចេតនា ចំពោះគ្នាទៅវិញទៅមក។
• ចៀសវាងអាពាហ៍ពិពាហ៍ ដោយបង្ខំចិត្តដែលនាំមកនូវការលែងលះគ្នានាពេលក្រោយ។

គ. លក្ខខណ្ឌសង្គម
• ត្រូវរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ តាមទំនៀមទំលាប់ប្រពៃណីសាសនា តាមការនិយមរបស់គ្រួសារទាំងសងខាង។
• ត្រូវចុះសំបុត្រអាពាហ៍ពិពាហ៍។

ឃ. លក្ខខណ្ឌសីលធម៌វិជ្ជា ឬ សីលលក្ខខណ្ឌ
• ត្រូវមានចិត្តស្មោះត្រង់នឹងគ្នា (ស្មោះមួយ និង មួយមិនព្រួយឆ្លងអេដស៍)។
• ត្រូវគោរពសិទ្ធិបន្តពូជ សិទ្ធិសំរេចចិត្ត យោគយល់គ្នា។
• ត្រូវយកចិត្តទុកដាក់ ថែរក្សាសុខភាពគ្នាទៅវិញទៅមក។
• មិនប្រើអំពើហិង្សា​ដាក់គ្នា។

បច្ចុប្បន្នយើងសង្កេតឃើញថា “សីលធម៌របស់យុវវ័យមានការថយចុះយ៉ាងខ្លាំង”។ តើកត្តាអ្វីខ្លះដែលនាំឱ្យមានការថយចុះបែបនេះ?
○ កត្តាដែលនាំឱ្យមានការថយចុះនៃសីលធម៌របស់យុវវ័យ គឺ៖
ក. កត្តាផ្ទាល់ខ្លួន
• ចូលចិត្តសប្បាយភ្លើតភ្លើន ឆើតឆាយ សម្ភារៈ​ទំនើប
• ចូលចិត្តភាពអំណួតខុសទំនង ដើម្បីឱ្យយុវវ័យដទៃកោតសរសើរខ្លួន
• ខ្វះការយល់ដឹងអំពីគុណសម្បតិ្ត និង គុណវិបត្តិ

ខ. កត្តាគ្រួសារ
• ស្រលាញ់កូន ទំរើសកូនហួសហេតុ
• ម្តាយឪពុក បងប្អូន ខ្វះការអប់រំបន្ថែម និង ធ្វើការតាមដាន
• ការអប់រំរបស់ម្តាយឪពុក​ ឬ អាណាព្យាបាល ពុំសូវមានប្រសិទ្ធភាព

គ. កត្តាសហគមន៍
• កន្លែងអណា​ធិបតេយ្យ គ្មានការគ្រប់គ្រងត្រឹមត្រូវ
ហ្ម៉ត់ចត់​​
• មានល្បែងស៊ីសងស្រីស្រាគ្រប់ប្រភេទ
• ខ្វះយន្តការទប់ស្កាត់ឱ្យមានប្រសិទ្ធភាព

ឃ. កត្តាសាលា​រៀន
• ការអប់រំមិនបាន​ដិតដល់ គ្រូគ្មានជំនាញត្រឹមត្រូវ ខ្វះបទពិសោធន៍សីលធម៌
• រដ្ធាភិបាលត្រូវយកចិត្តទុកដាក់ ដល់ប្រព័ន្ធអប់រំមុនគេ
• បន្ថែមយន្តការបន្តទៅទៀត
• បណ្តាលមកពីអំពើពុករលួយ តាមគ្រប់រូបភាព
• ការរត់ប្រណាំងតាមសេដ្ធកិច្ចសង្គម ធ្វើឱ្យបាត់បង់​សីលធម៌
• ការមិនសូវឱ្យតម្លៃលើបញ្ញាវ័ន្តរបស់សង្គមខ្មែរ​ និង ខ្វះទំនួលខុសត្រូវរបស់សង្គម គ្មានវិធានការទប់ស្កាត់ និង ផ្សព្វផ្សាយឱ្យបានប្រសើរ។

ច្បាប់ជាអ្វី? តើច្បាប់ និង សិទ្ធិមនុស្សខុសគ្នាដូចម្តេច? ចូរផ្តល់អំណះអំណាង។
○ ច្បាប់ ជា បញ្ញតិ្ដកំណត់ដោយរដ្ធ ដែលមានភាពទៀងទាត់ត្រឹមត្រូវ សម្រាប់ឱ្យពលរដ្ធក្នុងសង្គមនីមួយៗ ត្រូវតែគោរពតាម។ ច្បាប់សង្គមនីមួយៗ អាចពផ្សេងៗគ្នា តាមភាពជាក់ស្តែងនៃប្រទេសនោះ។ លោក ឡឹបនិច យល់ថា ច្បាប់ គឺជា សីលអំណាច ឬ តាមន័យទូទៅ ច្បាប់ គឺជា អ្វីដែលហាម និង ការពារមនុស្ស។
💥 ច្បាប់
• កើតឡើងដោយសារមនុស្សជាអ្នកបង្កើត
• ជនណាម្នាក់ប្រព្រឹត្តល្មើសនឹងច្បាប់ អ្នកនោះត្រូវមានទោស
• មនុស្សគ្រប់ជាតិសាសន៍ ត្រូវគោរពច្បាប់សង្គម
• ដើម្បីឱ្យអាអាពាហ៍ពិពាហ៍ ស្របទៅតាមផ្លូវច្បាប់ គឺ គូស្វាមីភរិយា ត្រូវនាំគ្នាទៅចុះអត្រានុកូលដ្ធាន។ ឧ. លោកអ្នក មិនអាចនេសាទនៅរដូវត្រីពង។
💥 សិទ្ធិមនុស្ស
• មនុស្សគ្រប់រូបចាស់ ឬ ក្មេង ធំ ឬ តូច ប្រុស ឬ ស្រី គឺ មានសិទ្ធិតាំងពីកំណើតមកម្លេះ
• ជនណាប្រើសិទ្ធិរបស់ខ្លួន រំលោភលើសិទ្ធិអ្នក​ដទៃ ត្រូវផ្តន្ធាទោសតាមច្បាប់ ទុកថារំលោភសិទ្ធិ រំលោភច្បាប់
• មនុស្សគ្រប់រូប មានសិទ្ធិជ្រើសរើសមុខរបរ សិទ្ធិរស់រានមានជីវិត
• សិទ្ធិជ្រើសរើសគូស្រករ។ ឧ. លោក អ្នកមានសិទ្ធនេសាទត្រីដោយស្របច្បាប់។
✅​ ដូចនេះ ប្រជាពលរដ្ធគ្រប់រូប ដើម្បីជៀសវាង​ពីកំហុសឆ្គង គួរតែយល់ដឹងពីសិទ្ធិ និង ច្បាប់។

ចូរនិយាយអំពីអត្ថប្រយោជន៍នៃសំបុត្រកំណើត? សំបុត្រអាពាហ៍ពិពាហ៍? សំបុត្រមរណភាព?
💥ក. អត្ថប្រយោជន៍នៃសំបុត្រកំណើត
• សិទ្ធិទទួលការអប់រំ
• សិទ្ធិថែទាំសុខភាព
• សិទ្ធិទទួលបានអត្តសញ្ញាណប័ណ្ណ
• សិទ្ធិទទួលបានលិខិតឆ្លងដែន
• សិទ្ធិទទួលបានសៀវភៅគ្រួសារ
• សិទ្ធិទទួលបានសៀភៅស្នាក់នៅ
• សិទ្ធិទទួលបានវិញ្ញាបនប័ត្រសម្គាល់អចលនវត្ថុ
✨ដូចនេះ មាតាបិតា ឬ អាណាព្យបាលត្រូវចុះសំបុត្រកំណើតឱ្យកូននៅឃុំសង្កាត់កុំឱ្យហួសរយៈពេល ៣០ ថ្ងៃក្រោយពេលកើត។

💥ខ. អត្ថប្រយោជន៍នៃសំបុត្រអាពាហ៍ពិពាហ៍
• ការចុះឈ្មោះអាពាហ៍ពិពាហ៍នៅឃុំសង្កាត់ គឺ ទទួលបានសិទ្ធិ ករណីកិច្ច និង ផលប្រយោជន៍ជាប្តីប្រពន្ធ និង កូន ស្របច្បាប់
• សិទ្ធិទទួលបានកេរមរតកស្របច្បាប់
• សិទ្ធិទទួលបាននូវឯកព័ន្ធភាព ជា ប្តីប្រពន្ធស្របច្បាប់
• កូនមានខាន់ស្លា (កូនស្របច្បាប់)
• គ្មានអំពើហិស្សាចំពោះកូន
• ជួយការពារទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ប្តីប្រពន្ធរួមគ្នា
• សិទ្ធិរបស់កូនក្នុងការទទួលបានអាហារកិច្ច
• ការជួយឧបត្ថម្ត និង បណ្តុះបណ្តលកូន

💥គ. អត្ថប្រយោជន៍នៃសំបុត្រមរណភាព
• ជម្ងឺស្លាប់តាមរោគវិនិច្ឆ័យ
• អាចដឹងពីចំនួនប្រជាជនក្នុងប្រទេស និង អាយុជាមធ្យមនៃមរណភាពបុរស និង ស្ត្រី
• អាចរៀបការថ្មីបាន (ស្របច្បាប់)
• អាចដឹងពីមូលហេតុនៃមរណភាព
• ទទួលបានកេមរតកស្របច្បាប់
✨ដូចនេះ សំបុត្រមរណភាពនេះ អាចធ្វើបានរយៈពេល ១៥ ថ្ងៃបន្ទាប់ពីមរណភាព។

ប្អូនយុវជន យុវតី តែងតែបានដឹងថា យុវបញ្ញាវ័ន្តខ្មែរច្រើនចង់បានសុចរិត យុតិ្តធម៌ លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និង នីតិរដ្ធ។
ក. ពន្យល់ពាក្យ៖ នីតិរដ្ធ សុចរិត យុត្តិធម៌ លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។
ខ. តើខ្លឹមសាររបស់នីតិរដ្ធយ៉ាងណាខ្លះ?
គ. តើត្រូវមានលក្ខខណ្ឌចាំបាច់អ្វីខ្លះ ដើម្បីកសាងនីតិរដ្ធនៅកម្ពុជា?
--- ចម្លើយ​​ ---
ក. ពន្យល់ពាក្យ
• សុចរិត យុត្តិធម៌៖ ទៀងត្រង់ ត្រឹមត្រូវ មិនប្រព្រឹត្តខុស នឹងគន្លងច្បាប់វិន័យ។
• លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ៖ ជារបបគ្រប់គ្រងដោយប្រជាពលរដ្ធ គឺមានន័យថា របបមួយដែលអ្នកដឹកនាំកើតចេញពី ឆន្ធៈរបស់ប្រជារាស្ត្រ គឺ ស្របតាមរាស្រផង ស្របតាមច្បាប់ផង ពោលគឺជា របបដែលប្រជាជនធ្វើជាម្ចាស់ លើវាសនារបស់ប្រទេសជាតិ។
• នីតិរដ្ធ៖ រដ្ធ ឬ ប្រទេសដែលប្រកាន់យកច្បាប់ជាតិ ឬ ធ្វើជាត្រីវិស័យសម្រាប់ដំណើរការអភិវឌ្ឃប្រទេសជាតិ។ ន័យម៉្យាងទៀត នីតិរដ្ធ មកពីពាក្យ នីតី + រដ្ធ។
• នីតី មាន័យថា ច្បាប់ នយោបាយជាគ្រឿងណែនាំ បែបផែន។
• រដ្ធ មានន័យថា ដែនប្រទេស...។ ដូចនេះ នីតិរដ្ធមានន័យថា ប្រទេសដែលមានច្បាប់។

ខ. ខ្លឹមសារនីតិរដ្ធ
• នីតិរដ្ធជារដ្ធ ឬ នគរដែលមានច្បាប់ទម្លាប់ត្រឹមត្រូវ មានសិទ្ធិ និង លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យប្រកដោយ គតិយុត្តិ គឺ គោរពច្បាប់ អនុវត្តន៍ច្បាប់ ត្រូវមានប្រសិទ្ធភាព។

គ. ដើម្បីកសាងនីតិរដ្ធនៅកម្ពុជា ត្រូវមានលក្ខខណ្ឌចាំបាច់មួយចំនួន ដូចខាងក្រោម៖
• មានច្បាប់នៅក្រោមច្បាប់ និង អនុវត្តន៍ច្បាប់ត្រូវមានគោលការណ៍នៃការកសាងច្បាប់ ឱ្យបានសមស្របទៅតាមការវិត្តរបស់សង្គម ពោលគឺជា ច្បាប់ដែលបង្កើតឡើងទៅតាមតម្រូវការចាំបាច់នៃការគ្រប់គ្រងរដ្ធ។
• ប្រើប្រាស់ច្បាប់ផ្ទៃក្នុងមួយ ប្រកបដោយឧត្តមភាព និង មានលក្ខណៈស្របតាមច្បាប់អន្តរជាតិ។
• ការអនុវត្តរាល់កិច្ចការប្រកបដោយគតិយុត្តិ និង សមត្ថភាព គឺ បុគ្គលគ្រប់រូបត្រូវចំណុះនៅក្រោមច្បាប់ តែមានករណីលើកលែងក្នុងកាលៈទេសៈពិសេស។
• មានប្រព័ន្ធនៃការទទួលខុសត្រូវច្បាស់លាស់ គឺ មានគោលការណ៍ មានអ្នកទទួលខុសត្រូវផ្នែកនីតិបញ្ញាតិ្ត នីតិប្រតិបត្តិ តុលាការ និង គោលការណ៍ឯកជន។
• មានប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ជាក់លាក់ ត្រឹមត្រូវ គឺជា ប្រព័ន្ធតុលាការមួយដែលឯករាជ និង ប្រកាន់ខ្ជាប់នូវសច្ចធម៌។

តើព្រៃឈើផ្តល់ផលប្រយោជន៍អ្វីខ្លះដល់មនុស្ស?
○ ព្រៃឈើផ្តល់ប្រយោជន៍ដល់មនុស្ស ដូចជា៖
· ជម្រកមនុស្ស សត្វ
· ឈើជាគ្រឿងសំណង់ផ្សេងៗ
· ឈើជាគ្រឿងសង្ហារឹម
· ផ្តល់ប្រភពថាមពល សម្រាប់ចំអិនអាហារ
· ទាក់ទាញទឹកភ្លៀង
· បញ្ចុះសីតុណ្ហភាព
· បញ្ចេញឧស្ម័នអុកស៊ីសែន
· ផ្តល់អនុផលព្រៃឈើមានជ័រ វល្លិ៍ ឱសថ
· ការពារគ្រោះធម្មជាតិ
· ជាតំបន់ទេសចរធម្មជាតិ
· មានអាកាសធាតុបរិសុទ្ធ
· ព្រៃលិចទឹកសាប ជាជម្រកត្រីពង
· ព្រៃលិចទឹកប្រៃ ជាជម្រកមច្ឆជាតិ
· ផ្តល់ជីវជាតិដី សម្រាប់ធ្វើកសិកម្ម
· រក្សាជីវសាស្ត្រចម្រុះ...

តើអ្នកត្រូវពន្យល់ទៅភ្ញៀវទេចរណ៍យ៉ាងដូចម្តេច ចំពោះ “ព្រហ្មមុខបួននៅប្រាសាទបាយ័ន”?
○ ការពន្យល់ “ព្រហ្មមុខបួននៅប្រាសាទបាយ័ន”
• ជាស្នាព្រះហស្ថព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័ន ទី ៧
• ប្រាង្គប្រាសាទបាយ័ន សុទ្ធសឹងជារូបចម្លាក់ “ព្រហ្មមុខបួន”
• ប្រាង្គប្រាសាទបាយ័នមាន ៥៤ តំណាងឱ្យចំនួនខេត្តខ្មែរសម័យកាលនោះ
• ជាលក្ខណៈពិសេសមួយនៃស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ
• មុខបួនបង្កប់ដោយស្នាមញញឹម ដែលតំណាងឱ្យព្រហ្មវិហារធម៌ទាំង ៤ គឺ៖
១. មេត្តា៖ ផ្សព្វផ្សាយ សេចក្តីរាប់អាន ទៅរកសព្វសត្វ
២. ករុណ៖ ផ្សព្វផ្សាយ សេចក្តីអាណិតទៅរកសព្វសត្វ
៣. មុទិតា៖ ផ្សព្វផ្សាយ សេចក្តីអំណរទៅរកសព្វសត្វ
៤. ឧបេក្ខា៖ ផ្សព្វផ្សាយ សេចក្តីស្មោះស្មើទៅរកសព្វសត្វ
🔆 ប្រាង្គប្រាសាទនេះតំណាង “លទ្ធិពុទ្ធរាជ”។

តើពលរដ្ធម្នាក់ៗមានករណីកិច្ចអ្វីខ្លះចំពោះជាតិមាតុភូមិ?
○ ពលរដ្ធម្នាក់ៗ មានករណីកិច្ចចំពោះជាតិមាតុភូមិ ដូចខាងក្រោម៖
• ខិតខំធ្វើការងារដើម្បីចូលរួមក្នុងកិច្ចការ ការពារជាតិ និង កសាងមាតុភូមិឱ្យបានរុងរឿង
• គោរពច្បាប់រដ្ធ
• គោរពសិទ្ធិមនុស្ស
• ថែរក្សាស្រឡាញ់ ប្រពៃណីជាតិ
• ថែរក្សាកេរ្តិ៍​មរតក​ វប្បធម៌ ឱ្យបានរុងរឿង
• ថែរក្សាសុខភាពខ្លួនឯង និង គ្រួសារឱ្យមានអនាម័យល្អ (មិនឱ្យមានជំងឺ)
• ថែរក្សាបរិស្ថាន
• ប្រើសិទ្ធិរបស់ខ្លួន ដោយបំពេញកាតព្វកិច្ចជាពលរដ្ធល្អ
• ពង្រឹងសាមគ្គីជាតិ និង អន្តរជាតិឱ្យរឹងមាំ...

តើអត្តសញ្ញាណជាតិជាអ្វី? តើអត្តសញ្ញាណជាតិខ្មែរមានអ្វីខ្លះ?
○ អត្តសញ្ញាណជាតិ ជាគ្រឿងសំគាល់របស់មនុស្សរស់នៅក្នុងសហគមន៍មួយ ដែលជាទូទៅមានភាសា និង វប្បធម៌ដូចគ្នា រស់នៅលើទឹកដីជាមួយគ្នា មានអតីតកាលដូចគ្នា មានមនោសញ្ចេតនា និង ឆន្ទៈដូចគ្នា បង្កើតបានជាចរិកដូចគ្នា។ អត្តសញ្ញាណជាតិខ្មែរ រួមមាន៖
• ឈ្មោះមនុស្ស ទីកន្លែង ធម្មជាតិ (ដើមត្នោត...)
• ការស្លៀកពាក់ (ហូល ផាមួង)
• ភាសា (គ្មានការលើកដាក់សំលេង)
• ការប្រាស័យទាក់ទង (សំពះ អង្គុយ...)
• សិល្បៈ (តន្ត្រី របាំ...)
• ការរស់នៅ (លំនៅដ្ធាន ការទទួលទាន)
• ល្បែងប្រជាប្រិយ (លាក់កន្សែង ចាប់កូនខ្លែង...)

តើប្រាសាទបុរាណខ្មែរយើងមានប៉ុន្មានប្រភេទ ហើយមានមុខងារអ្វីខ្លះ?
○ ប្រាសាទបុរាណខ្មែរយើងមានច្រើនប្រភេទ៖
• ប្រាសាទដែលមានប្រាង្គតែមួយ ហើយសង់ដាច់តែឯង។ ឧ. ប្រាសទភ្នំបាយ៉ង ប្រាសាទភ្នំបាសិត
• ប្រាសាទដែលមានប្រាង្គច្រើននៅលើខឿនតែមួយជាន់។ ឧ. ប្រាសាទលលៃ..
• ប្រាសាទដែលសង់លើដីរាប គ្មានខឿនទេ គឺសង់ផ្ទាល់ដីរាបស្មើរ។ ឧ. ប្រាសាទភូមិប្រាសាទ នៅខេត្ត កំពង់ធំ។
• ប្រាសាទភ្នំ សង់ខ្ពស់ដូចភ្នំ មានទំហំ មានខឿនច្រើនជាន់។ ប្រាសាទភ្នំដែលសង់នៅលើភ្នំធម្មជាតិ ដូចជា ប្រាសាទបាខែង និង ប្រាសាទភ្នំមួយបែបទៀតសង់នៅលើដី ដើម្បីតំណាងភ្នំ។ ឧ. ប្រាសាទបាគង បក្សីចាំក្រុង...។
° ប្រាសាទបុរាណខ្មែរមានមុខងារដូចតទៅ៖
• ឧទ្ទិសថ្វាយអាទិទេព ឬ ទេវៈ ផ្សេងៗក្នុងសាសនាព្រហ្ម ដូចជា ព្រះឥសូរ ព្រះនរាណ៍ជាដើម។
• ឧទ្ទិសថ្វាយពោធិសត្វក្នុងពុទ្ធសាសនា ដូចជា លោកេស្វរៈ (ពោធិសត្វខាងពុទ្ធសាសនាមហាយាន)។
• ឧទ្ទិសថ្វាយ ទេវរាជ (តំកល់លិង្គព្រះឥសូរ ក្នុងប្រាសាទតំណាងព្រះរាជា)។
• ឧទ្ទិសថ្វាយ បុព្វបុរស ព្រះរាជា ព្រះមាតាបិតា និង វរជនខ្លះ។

តើពលរដ្ឋម្នាក់ៗមានករណីកិច្ចអ្វីខ្លះចំពោះជាតិមាតុភូមិ?
○ ពលរដ្ឋម្នាក់ៗ មានករណីកិច្ចចំពោះជាតិ មាតុភូមិ ដូចខាងក្រោម៖
• ខិតខំធ្វើការងារដើម្បីចូលរួមក្នុងកិច្ចការ ការពារជាតិ និង កសាងមាតុភូមិឱ្យបានរុងរឿង
• គោរពច្បាប់រដ្ឋ
• គោរពសិទ្ធិមនុស្ស
• ថែរក្សាស្រឡាញ់ ប្រៃណីជាតិ
• ថែរក្សាកេរមរតក វប្បធម៌ ឱ្យបានរុងរឿង
• ថែរក្សាសុខភាពខ្លួនឯង និង គ្រួសារឱ្យមានអនាម័យល្អ (មិនឱ្យមានជំងឺ)
• ថែរក្សាបរិស្ថាន
• ប្រើសិទ្ធិរបស់ខ្លួនដោយបំពេញកាតព្វកិច្ចជាពលរដ្ឋល្អ
• ពង្រឹងសាមគ្គីជាតិ និង អន្តរជាតិឱ្យរឹងមាំ...

ដូចម្តេចហៅថា គ្រឿងញៀន? មូលហេតុអ្វីខ្លះបានជាគេប្រើប្រាស់វា? វាផ្តល់ផលប៉ះពាល់អ្វីខ្លះដល់អ្នកប្រព្រឹត្ត?
--- ចម្លើយ​​ ---
ក. គ្រឿងញៀន គឺជា សារធាតុទាំងឡាយណាដែលបានចូលទៅក្នុងរាងកាយហើយ ធ្វើឱ្យមានការផ្លាស់ប្តូរមុខងារដំណើរការនៃរាងកាយ។

ខ. មូលហេតុដែលបណ្តាលឱ្យមនុស្សខ្លះប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀន គឺ បណ្តាលមកពី៖
• ចង់ដឹង ចង់សាកអ្វីដែលប្លែក និង អ្វីដែលថ្មី ដែលខ្លួនដឹង មិនស្គាល់។
• ត្រូវគេអូសទាញក្នុងសង្គមដែលគេសេពគប់
• គិតថាអាចបំភ្លេចបញ្ហាផ្សេងៗដែលកើតមាន (ក្នុងគ្រួសារផ្ទាល់ខ្លួន) អផ្សុក គ្មានការងាធ្វើ។
• គិតមានអារម្មណ៍ហ៊ានជាងមុន
• ព្យាយាមបំបាត់ភាពបរាជ័យរបស់ខ្លួនកន្លងមក
• ចង់សប្បាយដើម្បីបញ្ជៀសការធុញទ្រាន់ក្នុងជីវិត
• ទទួលការគាបសង្កត់ពីនរណាម្នាក់
• ប្រឈមមុខនឹងភាពស្មុគស្មាញក្នុងជីវិត
• តែងជួបនឹងជម្លោះ ភាពឯកោ ភាពរារែក និង​ ភាពអន្ទះសា
• យល់ថាជាថ្នាំព្យាបាល បន្ថយការឈឺចុកចាប់។

គ. ផលប៉ះពាល់នៃការប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀន៖
១. ចំពោះខ្លួនឯង
• ពង្វក់ស្មារតី
• ដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាល
• វង្វេងវង្វាន់
• បន្ថយចំណង់ក្នុងការបរិភោគអាហារ និង ដំណេក
• ធ្វើឱ្យខ្លួនប្រាណចុះស្គម
• ប្រកាច់មិនអាចគ្រប់គ្រងខ្លួនឯងបាន
• បំផ្លាញទ្រព្យសម្បតិ្ត
• ខាតពេលវេលាក្នុងការរៀនសូត្រ
• គ្មានការងារធ្វើ
• ធ្លាក់ខ្លួនក្រ
• សង្គមស្អប់ខ្ពើម
• ងាយឆ្លងមេរោគ ពិសេសមេរោគអេដស៍ តាមរយៈការប្រើស៊ីរ៉ាង ឬ ម្ជុលរួមគ្នា
• បាត់តម្លៃផ្លាល់ខ្លួន
• បាត់ភាពម្ចាស់ការ...។
២. ចំពោះគ្រួសារ
• អ្នកប្រើគ្រឿនញៀន ធ្វើឱ្យគ្រួសារបាត់បង់កិត្តិយស
• ពិបាកចិត្ត ដោយសារតែសមាជិកគ្រួសារណាម្នាក់ជាពិសេស កូនបានប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀន។
• គ្រឿងញៀននាំឱ្យមានអំពើហិង្សាក្នុងគ្រួសារ ជួនកាលម្តាយឪពុកវាយតបកូន ឬ ក៏ប្រើអំពើហិង្សាមកលើម្តាយឪពុកវិញក៏មាន។
• គ្រឿងញៀនធ្វើឱ្យខាតបង់ទ្រព្យសម្បតិ្ត បាត់បង់សុភមង្គលគ្រួសារ និងមានអំពើអវិជ្ជមានច្រើនទៀត...។
៣. ចំពោះសង្គម
• គ្រឿងញៀន អាចបង្កឱ្យមានភាពអនាធិបតេយ្យក្នុងសង្គម ដូចជា ចោរកម្ម ឧក្រិដ្ឋកម្ម ក្រុមក្មេងអន្ធពាល បងធំបងតូច ការជួញដូរមនុស្ស ការបាត់បង់ធនធានមនុស្ស ការបាត់បង់កំណើនសេដ្ឋកិច្ចជាតិ នាំឱ្យសង្គមគ្មានការអភិវឌ្ឃ។

ដើម្បីឱ្យជីវិតរបស់អ្នកមានអនាគតភ្លឺស្វាង និង ថ្លៃថ្នូរ តើអ្នកត្រូវអភិវឌ្ឍន៍​បុគ្គលិកលក្ខណៈ និង តម្លៃដូចម្តេចខ្លះ?
○ ដើម្បី​​ឱ្យជីវិតរបស់អ្នកមានអនាគតភ្លឺស្វាង និង ថ្លៃថ្លា យើងត្រូវអភិវឌ្ឍន៍​បុគ្គលិលក្ខណៈ ដូចជា៖
ក. អភិវឌ្ឍន៍​រាងកាយ
• ថែរក្សាសុខភាព
• ហាត់ប្រាណ កាយសិក្សា អប់រំសុខភាព
• ជម្រើសចំណីអាហារ បំប៉នចំណីអាហារ
• ថែរក្សាបរិស្ថាន មានអនាម័យ
• មិនធ្វើការហួសកម្លាំង បរិភាគអាហារទៀងទាត់ ទាន់ពេលវេលា
• បញ្ចេញពលកម្ម ធ្វើការងារ ជំនះភាពស្ពឹកស្រពន់ ខ្ជិលច្រអូស និង បញ្ចេញជាតិពុលពីក្នុងខ្លួន។

ខ. អភិវឌ្ឍន៍​ស្មារតី
• មានភាពម្ចាស់ការ ចេះស្គាល់ខ្លួនឯងដោយខ្លួនឯង
• ឆន្ទៈមោះមុត មិនទន់ជ្រាយ
• ពង្រឹងស្មារតីក្លាហាន
• ឈ្លាសវៃ ចេះសម្របតាមកាលៈទេសៈ
• មានមនសិការក្នុងការងារ និង មានទំនួលខុសត្រូវ
• មានសីលធម៌រស់នៅល្អ ប្រព្រឹត្តិតែអំពើសុចរិត ប្រកាន់ប្រពៃណីទំនៀមទម្លាប់
• គោរពច្បាប់សង្គម និង ឧត្តមគតិសង្គម

គ. អភិវឌ្ឍន៍​ចំណោះដឹង
• បង្កើនសមត្ថភាព ពង្រីកពុទ្ធិ (ទស្សនាវដ្តី ការសែត ទូរទស្សន៍...)
• ខិតខំរៀនសូត្រ
• សិក្សាស្រាវជ្រាវបន្ថែម ដើម្បីពង្រីកគំនិតទូលំទូលាយ
• ដកស្រង់បទពិសោធន៍ល្អៗ
• ហ្វឹកហ្វាត់អនុវត្តន៍ជារៀងរាលថ្ងៃ (ទ្រឹស្តីផ្សាភា្ជប់នឹងការអនុវត្ត) បណ្តុះបណ្តាលវិជ្ជាជីវៈ ឬ​ បំណិនអាជីព ឬស្រជ្ជ្រាវជាប្រចាំ។
• សិក្សាវិជ្ជាវិទ្យាសាស្ត្របច្ចេកទេស...។

ចូររៀបរាប់ពន្យល់ពីតម្រូវការសុវត្ថិភាព។
○ តម្រូវការសុវត្ថិភាពរួមមាន៖
• ជាតម្រូវការដែលធានាដល់ការរស់នៅ ប្រកបដោយសេចក្តីសុខ គ្មានការភ័យខ្លាច គ្មានការបារម្ភ។
• ជាមត្រូវការដែលធានាដល់ការរស់នៅ ប្រកបដោយសុវត្ថិភាពទាំងផ្លូវកាយ និង ផ្លូវចិត្ត។

ក. សុវតិ្ថភាពផ្លូវកាយ
• សុវត្ថិភាពចំណីអាហារ៖ ចំណីអាហារដែលមានគុណភាព គ្មានទំនិញក្លែងក្លាយ គ្មានជាតិគីមី គ្មានអាហារខូចគុណភាព...។
• សុវត្ថិភាពស្នាក់នៅ៖ មានសិន្តិសុខ ជម្រកត្រឹមត្រូវ បរិស្ថានស្អាត មានអនាម័យ ទឹកភ្លើងគ្រប់គ្រាន់ ខ្យល់អាកាសបរិសុទ្ធ...។
• សុវត្ថិភាពធ្វើដំណើរ៖ គ្មានគ្រោះថ្នាក់ចរាចណ៍ គ្មានចោរកម្មឆក់ ប្លន់ ការចៀសវាងគ្រោះថ្នាក់ផ្សេងៗ ឬ ធ្វើឱ្យឈឺចាប់ដល់រាងកាយ (វាយដំ កាប់សម្លាប់)...។
• សុវត្ថភាពផ្នែកសុខភាព៖ មានសេវាកម្មផ្នែកសុខាភិបាល (ចាក់ថ្នាំបង្ការ និង ព្យាបាលជម្ងឺផ្សេងៗ) គ្មានថ្នាំពេទ្យក្លែងក្លាយ មានថ្នាំបាញ់សម្លាប់សត្វល្អិត ឬ ថ្នាំសម្លាប់ដង្កូវទឹក...។

ខ. សុវត្ថិភាពផ្លូវចិត្ត ឬ ផ្លូវអារម្មណ៍
• សុវត្ថិភាពក្នុងគ្រួសារ៖ គ្មានអំពើហិង្សាក្នុងគ្រួសារ គ្មានការវិនាស...។
• សុវត្ថិភាពក្នុងសហគមន៍៖ គ្មានជម្លោះ គ្មានអំពើហិង្សា គ្មានការប្រមាថមើលងាយ គ្មានបទល្មើស គ្មានការរំលោភសិទ្ធិផ្សេងៗ...។
• សុវត្ថិភាពសង្គម៖ យុត្តិធម៌ ការពារសិទ្ធិមនុស្ស មានអង្គការសង្គម (នគរបាល ក្រុមពន្លត់អគ្គីភ័យ អង្គភាព សង្គ្រោះបន្ទាន់...)។

✽ សរុបមកតម្រូវការសុវត្ថិភាព សំដៅលើការធានាដល់មនុស្សឱ្យរស់នៅប្រកបដោយនិរទុក្ខ និរភ័យ គ្មានការបារម្ភ រស់នៅប្រកបដោយសុខុមាលភាព។

ប្រទេសជាតិមួយអភិវឌ្ឍទៅអាស្រ័យដោយធនធានមនុស្ស? ចូរបកស្រាយបំភ្លឺអោយបានក្បោះក្បាយ។​
○ ប្រទេសជាតិមួយអភិវឌ្ឍទៅបាន អាស្រ័យដោយធនធានមនុស្ស​៖ ធនធានមនុស្ស ជា ប្រភពថាមពលមនុស្សដ៏សំខាន់ក្នុងកិច្ចអភិវឌ្ឍប្រទេសជាតិ។

° បកស្រាយគំនិតប្រធាន ទាមទារនូវគំនិត ៤ យ៉ាង គឺ៖
• ការបណ្ដុះបណ្ដាលនូវបញ្ញាស្មារតី ទាក់ទងនឹងការត្រិះរិះពិចារណា ចេះថ្លឹងថ្លែង វែកញែកបណ្តាលចំណេះវិជ្ជានានា គួបផ្សំសីលធម៌ គុណធម៌ ពោលគឺ មានទំនាក់ទំនងគ្នាយ៉ាងជិតស្និទ្ធ ទៅនឹងប្រព័ន្ធខួរក្បាល (ចំណេះដឹងទូលាយ បច្ចេកទេស វិទ្យាសាស្រ្ដទំនើប មានចំណេះធ្វើ និង បទសោធន៍សិក្សា ស្រាវជ្រាវ គោរពសិទ្ធិមនុស្ស ប្រជាធិបតេយ្យ មនសិការជាតិ សាមគ្គីល្អ គតិយុត្តិធម៌ រហ័សរហួន ឈ្លានវៃ)​។​

• ការបណ្ដុះបណ្ដាលនូវផ្លូវចិត្ត គំនិត ឆន្ទៈមោះមុតប្រយុទ្ធយ៉ាងអង់អាច ក្នុងកិច្ចការអភិវឌ្ឍប្រទេសជាតិ ទប់ទល់នឹងសកម្មភាព អសកម្មភាព ស្ដែងចេញជាស្មារតី សាមគ្គីជាតិ អហិង្សា បង្កើតនូវការស្រលាញ់ ថែរក្សាការពារនូវអត្តសញ្ញាណជាតិ ដែលជាព្រលឹងរបស់មាតុភូមិ។

• ស្នាដៃ ដែលជាទេពកោសល្យរបស់បុគ្គលគ្រប់រូប គឺជា​ កោសិការបស់សង្គម បុគ្គលម្នាក់ៗត្រួវតែធ្វើអ្វីដែលជាគុណប្រយោជន៍ដល់សង្គម និង ខ្លួនឯងរស់មិនទម្ងន់ផែនដី។​ មិនប្រកាន់វណ្ណៈ ឋានៈ ពណ៌សម្បុរ និន្នាការនយោបាយ​ ជំនឿសាសនា ស្ថាបនិកដ៏សកម្ម ក្នុងការកសាងនូវប្រវត្តិសាស្រ្ដសង្គមជាតិ។

• អប់រំ និង បណ្ដុះបណ្ដាលលើកាយសម្បទារ សុខភាពអនាម័យ បុគ្គលគ្រប់រូបត្រូវប្រកាន់ខ្ជាប់នូវទស្សនៈ ហូបស្អាត ផឹកស្អាត រស់នៅស្អាត នាំឲ្យទទួលបាននូវសុខភាពមាំមួន កម្លាំងខ្លាំងក្លា ប្រាជ្ញាឈា្លសវៃ នាំឲ្យមានការអភិវឌ្ឍប្រទេសជាតិបានជឿនលឿន។

☆ សេចក្ដីសន្និដ្ឋាន រួមសេចក្ដីចំណុចសំខាន់ៗដូចបានពោលខាងលើ​ គឺជា ប្រភពដើមជំរុញដល់ការអភិវឌ្ឍធនធានមនុស្ស ឈានឆ្ពោះដល់ការអភិវឌ្ឍប្រទេសជាតិ ដែលពុំអាចខ្វះចំណុចណាមួយបានឡើយ។

ក. តើអ្នកធ្វើអ្វីខ្លះដើម្បីបង្ហាញថា អ្នកស្រឡាញ់មនុស្សដទៃដូចស្រឡាញ់ខ្លួនឯង?
ខ. ការយោគយល់ ការសន្តោសប្រោសប្រណីរវាងមនុស្ស និង មនុស្សបានផ្ដល់ផលប្រយោជន៍អ្វីដល់សង្គមជាតិ?
--- ចម្លើយ​​ ---
ក. ដើម្បីបង្ហាញថា យើងថាស្រលាញ់មនុស្សដទៃ​ ដូចស្រលាញ់ខ្លួនឯង យើងត្រូវ៖
• គោរពសិទិ្ធប្រជាធិតេយ្យ
• ការពារសេចក្ដីថ្លៃថ្នូររបស់មនុស្ស
• ប្រកាន់ព្រហ្មវិហារធម៌
• អប់រំណែនាំ​អ្នកដទៃឲ្យដើរផ្លូវល្អ
ខ. ការយោគយល់ ការសន្តោសប្រណីរវាងមនុស្ស និងមនុស្ស បានផ្ដល់ផលប្រយោជន៍ដល់សង្គមជាតិ ដូចជា៖
• សុខសុវត្ថិភាពផ្ទាល់ខ្លួន​​ សង្គម និង មានសាមគ្គីភាពល្អ
• សេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ កិត្តិយសខ្ពង់ខ្ពស់ ឧត្តុងឧត្តម
• ពលរដ្ឋល្អក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ
• សង្គមមានការអភិវឌ្ឍ

តើសង្គម និង គ្រួសារ មានតួនាទីយ៉ាងដូចម្តេច ដើម្បីកសាងមនុស្សអោយទៅជាមនុស្សពេលលេញ?
○ ដើម្បីកសាងមនុស្សអោយទៅជាមនុស្សពេលលេញ (ពេញលក្ខណៈ) គឺ៖
ក. សង្គមមានតួនាទី៖
• ពង្រឹងច្បាប់ និង ក្រមសីលធម៌សង្គមតាមរយៈការអប់រំ ការធ្វើគំរូឈានមុខរបស់អ្នកដឹកនាំ ដោយប្រព្រឹត្តទង្វើ ជាកុសល (អំពើល្អ)។
• ប្រកាន់យ៉ាងខ្ជាប់ខ្លួន និង ពង្រឹងនូវលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ការគោរពសិទ្ធិគ្នាទៅវិញទៅមក។
• បំបាត់នូវរាល់ទំនាស់ ការប្រេះឆាតាមរយៈការសន្តោសប្រណី ប្រកបដោយភាពអធ្យាស្រ័យ អត់អោន​ឱ្យ​គ្នា បំបាត់ហិង្សា ភាពឃោរឃៅ អំពើពាលាអាវ៉ាសែ គ្រប់រូបភាព ពិសេស តាមរយៈទូរទស្សន៍​...។
• ពង្រឹងបរិយាកាសអព្យាក្រឹក្យ មិនប្រកាន់បក្សពួក មានភាពអយុត្តិធម៌សង្គម បណ្តុះនូវភាពថ្លៃថ្នូរ។
• ផ្តល់នូវការលើកទឹកចិត្ត គ្រប់រូបភាព ដល់បុគ្គល ឬ ក្រុមមានសកម្មភាពល្អ ជាប្រយោជន៍ដល់សង្គម។

ខ. គ្រួសារមានតួនាទី
មានគ្រួសារត្រូវអប់រំខ្លួនផ្ទាល់ និង សមាជិកគ្រួសារ ដោយ៖
• ចេះទទួលខុសត្រូវ ប្រកបដោយសតិសម្បជញ្ញៈ។
• មានក្រមសីលធម៌ គុណធម៌ ល្អប្រពៃ។
• មានទំនាក់ទំនងល្អក្នុងផ្ទៃគ្រួសារ បា្រសចាកអំពើហិង្សាក្នុងគ្រួសារ និង មជ្ឃដ្ធានជុំវិញ។ ប្រកាន់នូវធម៌ខន្តី និង សម្របសម្រួល​នូវការគោរពសិទ្ធិរវាងមនុស្សផងគ្នា។
• ផ្តល់នូវគំនិតល្អៗដល់កូនចៅ និង នៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ខ្លួន។

តើការប៉ះទង្គិចរវាងអរិយធម៌ខ្មែរ និង វប្បធម៌បរទេសបានផ្តល់ផលវិបាកអ្វីខ្លះដល់អរិយធម៌ខ្មែរ? ចូរពន្យល់។
○ ការប៉ះទង្គិចគ្នាមានផលពីរយ៉ាង គឺ៖
ក. ផលល្អ
ធ្វើអោយមានការរីកចំរើន ពេលណាដែលខ្មែរយើងចេះច្នៃប្រឌិត អោយស្របតាមចំណង់ចំណូលចិត្ត និង ព្រលឹងរបស់ខ្មែរ។
ខ. ផលអាក្រក់
ធ្វើអោយអរិយធម៍ខ្មែរធ្លាក់ចុះ កាលណាយើងមិនស្គាល់ខ្លួនយើងច្បាស់ ឬ យើងយកអរិយធម៌របស់គេមកទាំងស្រុង ដោយគ្មានការកែសំរួលអោយមានលក្ខណៈជាខ្មែរ។

ដូចម្តេចដែលហៅថាសាសនា? តើសាសនាមានប្រភពមកពីណា? តើព្រះពុទ្ធសាសនាហូរចូលស្រុកខ្មែរក្នុងរាជ្យស្តេចអង្គណា? សតវត្សទីប៉ុន្មាន?
--- ចម្លើយ​​ ---
ក. សាសនាមកពីពាក្យថា សាសនៈ ដែលមានន័យថា ការអប់រំ ការទូន្មាន ការប្រៀនប្រដៅ។ ដូចនេះ សាសនា គឺជា​ ការអប់រំ ទូន្មាន ប្រៀនប្រដៅរបស់អាចារ្យណាម្នាក់ក្នុងលោក។

ខ. សាសនាមានប្រភពមកពី
• សង្គមមានភាពអន់ថយ មនុស្សពុំមានសមត្ថភាពគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាចំពោះមុខ។
• មនុស្សតែងតែមានគំនិតថា មានថាមពលអាថ៌កំបាំងពីខាងក្រៅអាចជួយខ្លួនបាន។

គ. ព្រះពុទ្ធសាសនាហូរចូលក្នុងស្រុកខ្មែរ ក្នុងស.វ ទី ២ នៃ គ.ស ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទស្រីមារៈ ឬ ហ្វាន់ ចេម័ន។

តើខេត្តណាមួយនៃប្រទេសកម្ពុជា ដែលសំបូរទៅដោយប្រាសាទបុរាណ? ចូររៀបរាប់ឈ្មោះប្រាសាទដ៏ល្បីល្បាញជាងគេឲ្យបានពីរ ព្រមទាំងបញ្ជាក់អត្ថន័យប្រាសាទនីមួយៗផង។
○ ខេត្តសៀមរាប។ ប្រាសាទអង្គរវត្ត និង ប្រសាទបាយ័ន។
ក. ប្រាសាទអង្គរវត្ត កសាងឡើងដោយព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័ន ទី ២ (១១១៣ - ១១៣០)។ សំរាប់ឧទ្ធិសដល់លទ្ធិទេររាជ។
ខ. ប្រាសាទបានយ័ន កសាងឡើងដោយព្រះបាទ ជ័យរវ្ម័ន ទី ៧ សំរាប់ឧទ្ទិសដល់លទ្ធិពុទ្ធរាជ (ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន)

រណ្តៅសមុទ្រដែលជ្រៅជាងគេ ក្នុងពិភពលោកមាននៅទីណា? ឈ្មោះអ្វី? ជំរៅប៉ុន្មានម៉ែត្រភ្នំដែលខ្ពស់ជាងគេនៅក្នុងពិភពលោកមានឈ្មោះអ្វី? កំពស់ប៉ុន្មានម៉ែត្រ? ភ្នំដែលខ្ពស់ជាងគេនៅប្រទេសកម្ពុជាឈ្មោះអ្វី? កំពស់ប៉ុន្មានម៉ែត្រ?
○ រណ្តៅសមុទ្រដែលជ្រៅជាងគេ (ក្បែរកោះ ម៉ារីយ៉ាន​ ក្នុងមហាសមុទ្រប៉ាស៊ីភិច)។ ឈ្មោះអន្លង់ ម៉ារីយ៉ាន ជំរៅ ១១,០៣៣ ម៉ែត្រ។
° ភ្នំអេវ៉ីរ៉េស មានកំពស់ ៨,​៨៨៤ ម៉ែត្រ។
° ភ្នំឱរ៉ាល់ មានកំពស់ ១,​៨១៣ ម៉ែត្រ។

ជំនោរ និង លំនាចសមុទ្របណ្តាលមកពីបាតុភូតអ្វី?
○ ជំនោរ និង លំនាចសមុទ្រ បណ្តាលមកពីបាតុភូតទំនាញរបស់ព្រះអាទិត្យ និង ព្រះចន្ទ​។

រដ្ធជាអ្វី?
○ រដ្ធមានន័យថា បុរី ឬ ប្រទេស ឬ នគរ។ រដ្ធត្រូវមាន ជនជាតិ រដ្ធាភិបាល ស្ថាប័នគ្រប់គ្រង។
° រដ្ធជារូបភាព ចាត់តាំងនយោបាយជាប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់សង្គម។ រដ្ធជាបណ្តុំរវាងអង្គបី៖
• នីតិបញ្ញាតិ
• នីតិប្រតិបត្តិ
• តុលាការ

ច្បាប់ជាអ្វី? សិទ្ធិជាអ្វី? ចូរនិយាយពីព្រំដែនរវាងសិទ្ធិនិងសេរីភាព។
ក. ច្បាប់ ជា និយាមកាតព្វកិច្ចរបស់មនុស្ស សំរាប់ការពារសិទ្ធិ និង​ សេរីភាពដែលធម្មជាតិបានសំអិតសំអាងឡើង ដើម្បីជីវិតរស់នៅ។
ខ. សិទ្ធិ តាមទស្សនៈរបស់លោកកង់បានអោយនិយមន័យថាសិទ្ធិជាលក្ខខណ្ឌទាំងអស់ដែលអនុញ្ញាតអោយ សេរីភាពនៃជនម្នាក់ៗស្របជាមួយសេរីភាពនៃជនទាំងអស់។
គ. ព្រំដែនរវាងសិទ្ធិ និង សេរីភាពនៅត្រង់អ្វីដែលមិនបានចែងក្នុងច្បាប់ គឺ ស្ថិតនៅក្នុងសិទ្ធិ។

ព្រះពុទ្ធសាសនាមានដើមកំណើតនៅប្រទេស​ណា​? តើសព្វថ្ងៃនេះជាពុទ្ធសករាជទីប៉ុន្មាន?
○ ព្រះពុទ្ធសាសនា មានដើមកំណើតនៅប្រទេសឥណ្ឌា។ សព្វថ្ងៃនេះ ជា​ ពុទ្ធសករាជ ២៥៦៧។

តើព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាមានខេត្តទាំងអស់ចំនួនប៉ុន្មាន? ហើយមានរាជធានីប៉ុន្មាន? ឈ្មោះរាជធានីអ្វី?
ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាមានខេត្តចំនួន 24 និង មានរាជធានីចំនួនមួយ គឺ រាជធានីភ្នំពេញ។

ដើម្បីការពារអត្តសញ្ញាណជាតិខ្មែរ តើយើងម្នាក់ៗមានវិធានការបែបណាខ្លះ?
○ ដើម្បីការពារអត្តសញ្ញាណជាតិខ្មែរ យើងម្នាក់ៗមានវិធានការ ដូចតទៅ៖
• ពង្រឹង និង ពង្រីកវប្បធម៌របស់ខ្លួនឱ្យបានរឹងមាំតាមរយៈការផ្សព្វផ្សាយ (ការសែត ទស្សនាវដ្តី វិទ្យុ ទូរទស្សន៍...)។
• ត្រូវចេះរាំងស្កាត់នូវរប្បធម៌បរទេសដែលជឿនលឿននិង ចេះកែច្នៃលក្ខណៈបរទេសឱ្យមកជាខ្មែរវិញ។
• ធ្វើការសិក្សា និង ការពារនូវវប្បធម៌របស់ខ្លួនឱ្យខ្ជាប់ខ្ជួនក្នុងនោះ រួមមាន (ភាសា អក្សរសាស្ត្រ អក្សរសិល្ប៍ សិល្បៈ ប្រពៃណី ទំនៀមទំលាប់...)។
• ខិតខំពង្រីកចំណេះដឹងផ្ទាល់ ផ្នែកវិទ្យាសាស្ត្រ បច្ចេកទេស ឱ្យបានទូលំទូលាយ។
• រក្សាការពារទឹកដី បូរណភាពព្រំដែន និង តម្លៃពូជសាសន៍របស់ខ្លួនឱ្យគង់វង្ស និង ប្រកបដោយឧត្តមភាព។
• រក្សាឱ្យបានជាប្រចាំនូវសាមគ្គីភាព និង ឯកភាពជាតិ បំបាត់ចោលនូវ “ទស្សនៈអត្មានិយម បក្សពួកនិយម និង គ្រួសារនិយម”។