តើវប្បធម៌អរិយធម៌ខ្មែរសិក្សាទៅលើអ្វីខ្លះ?
○ វប្បធម៌អរិយធម៌ខ្មែរសិក្សាទៅលើប្រវត្តិសាស្រ្ត ប្រពៃណី ទំនៀមទម្លាប់ សាសនា ស្ថាបត្យកម្ម ចម្លាក់ សិល្បៈ ពិធីបុណ្យ ជំនឿ ការរស់នៅ​ក្នុង​សង្គមជាដើម។ ការសិក្សាទៅលើវប្បធម៌ និង អរិយធម៌មិនមែនគ្រាន់តែ​សិក្សាទៅលើសាសនា ប្រពៃណី ទំនៀមទម្លាប់នោះទេ គឺ យើងអាចសិក្សាទៅលើអ្វីបានទាំងអស់ ដែលកើតមាននៅក្នុងសង្គម។

ដូចម្តេចដែលហៅថា ទំនៀមទម្លាប់? វប្បធម៌? អរិយធម៌?
📍ដែលហៅថា ទំនៀមទម្លាប់ គឺជា ទង្វើដែលធ្វើក្នុងជីវភាពប្រចាំថ្ងៃ តៗគ្នានៅក្នុងសង្គម នាំឱ្យយើងហៅថាទម្លាប់។
📍វប្បធម៌ គឺជា ទំនៀមទម្លាប់ដែលយើងប្រតិបត្តិជាប្រចាំថ្ងៃ នៅក្នុងសង្គមតៗគ្នា ហើយវាកើតឡើងជាប់នៅក្នុងសង្គមមូយ នាំឱ្យកើតចេញជាវប្បធម៌។
📍អរិយធម៌ គឺជា ភាពទំនើប ភាពប្រសើរ ខ្ពង់ខ្ពស់របស់វប្បធម៌ ហៅថា អរិយធម៌។
✨​ឧទាហរណ៍៖​​ នៅក្នុងសង្គមខ្មែរ ព្រះមហាក្សត្រមានទម្លាប់កសាងប្រាសាទ ដើម្បីឧទ្ទិសដល់ព្រះអាទិទេពផ្សេងៗ។ ការកសាងប្រាសាទរបស់ព្រះមហាក្សត្រ ពីមួយអង្គទៅមួយអង្គ បានក្លាយទៅជាវប្បធម៌នៃការកសាងប្រាសាទ ដើម្បីឧទ្ទិសដល់ព្រះអទិទេព។ ដោយសារ ការកសាងប្រាសាទនេះ មានភាពល្អ ភាពខ្ពង់ខ្ពស់ប្រសើរនេះ ដែលស្តេចមួយអង្គមិនអាចធ្វើដូចស្ដេចមួយអង្គទៀតបាន ហៅថា អរិយធម៌នៃការកសាងប្រាសាទ។
✅ ទំនៀមទម្លាប់ ប្រពៃណី វប្បធម៌ និង អរិយធម៌កើតនៅគ្រប់កន្លែង និង គ្រប់ពេលវេលា។ ទាំងអស់នេះមិនបានឈប់នៅមួយកន្លែងនោះទេ គឺ មានដំណើរវិវត្តន៍ជានិច្ច។

តើកត្តាអ្វីខ្លះដែលធ្វើឲ្យបុគ្គលិកសិក្សាក្នុងសាលារៀនមួយបែកបាក់សាមគ្គីគ្នាបាន?
○ កត្តាដែលធ្វើឲ្យបុគ្គលិកសិក្សាក្នុងសាលារៀនមួយបែកបាក់សាមគ្គីគ្នាបាន រួមមាន៖
1. ការខ្វែងគំនិតគ្នា
2. ការមិនចុះសម្រុងនឹងគ្នា
3. ការមិនទុកចិត្តរវាងគ្នានឹងគ្នា
4. ការច្រណែនឈ្នានីសគ្នា
5. ការនិយាយដើមអាក្រក់រវាងគ្នានឹងគ្នា
6. ការគុំគួន គំនុំព្យាបាទនឹងគ្នា
7. ការខ្វះនូវសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរនៅក្នុងខ្លួន
8. ការបន្ដុះបង្អាប់ដាក់គ្នា
9. ការអួតអាងថាខ្លួនគ្រាន់បើជាងគេ
1​0. ការប្រមាថមើលងាយអ្នកទន់ខ្សោយ
1​1. ការប្រកាន់ចិត្តហិង្សា
1​2. ការប្រកាន់នូវចិត្តអស្មិមានៈក្នុងខ្លួន
13. ការប្រើសម្ដីគំរោះគំរើយ ឈ្លើយកោង
14. ការមិនប្រកាន់នូវអត្តចរិតសីលធម៌
15. ការរស់នៅផ្ដាច់ខ្លួនពីសមូហភាព
16. ការគិតតែពីផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន
17. ការសាបព្រោះនូវភាពគ្មានសណ្ដាប់ធ្នាប់...។

តើគរុកោសល្យមានតួនាទីយ៉ាងណាខ្លះក្នុងការបង្រៀន និង ការអប់រំ?
○ ក្នុងការបង្រៀន និង ការអប់រំគរុកោសល្យ មានតួនាទីដូចតទៅ៖
• ស្រាយបំភ្លឺគោលការណ៍ និង ក្បួនច្បាប់ក្នុងការប្រតិបត្តិរបស់វិស័យអប់រំ។
• បន្សល់ទុកជាកេរ្ដិ៍មរត៌កនូវប្រពៃណី ដ៏ល្អរបស់សាលារៀនពីសម័យដើម។
• លើកឡើងជាគោលការណ៍ទិតៀនទៅលើចំណុចខ្វះខាត និង ធ្វើឲ្យលទ្ធកម្មថ្មីនៃចំណេះដឹងរបស់សិស្សឲ្យសម្បូរបែប។
• ប្រឆាំងជានិច្ចនូវភាពអន់ខ្សោយហួសសម័យ ក្នុងការផ្ដល់ចំណេះដឹងឲ្យដល់សិស្ស។
• ធ្វើតុល្យការ និង វាយតម្លៃ ទៅលើជោគជ័យដែលសម្រេចបានពីការបង្រៀនរបស់គ្រូ និង ការសិក្សារបស់សិស្ស។
• ធ្វើការវិភាគ ណែនាំ បង្ហាញពីបទពិសោធន៍លើការបង្រៀនគ្រប់មុខវិជ្ជាឯកទេស ដល់គ្រូបង្រៀន និង សាស្រ្ដាចារ្យ។

ក្នុងករណីលើកកម្ពស់គុណភាពនៃការបង្រៀន និង ការអប់រំក្នុងមួយម៉ោងសិក្សា ទៅលើមុខវិជ្ជាឯកទេសណាមួយក្នុងន័យបង្រៀនល្អ រៀនល្អ តើសាស្រ្ដាចារ្យ ឬ គ្រូបង្រៀនត្រូវប្រើល្បិចល្អៗយ៉ាងណាខ្លះទៅ?
○ ក្នុងករណីលើកកម្ពស់គុណភាពនៃការបង្រៀន និង ការអប់រំក្នុងមួយម៉ោងសិក្សា ទៅលើមុខវិជ្ជាឯកទេសណាមួយក្នុងន័យបង្រៀនល្អ រៀនល្អ គ្រូបង្រៀន ឬ សាស្រ្ដាចារ្យត្រូវ៖
1. យល់ច្បាស់ និង ស៊ីជម្រៅទៅលើខ្លឹមសារមេរៀន និង សម្ភារៈឧបទេសស្របតាមខ្លឹមសារមេរៀន និង របៀបប្រើប្រាស់សម្ភារៈក្នុងម៉ោងសិក្សា។
2. កុំទាន់បង្ហាញចំណងជើងមេរៀន។
3. សរសេរអក្សរ លេខ ឬ គូររូបលើក្ដារខៀនឲ្យបានច្បាស់លាស់។
4. លើកជាសំណួរ ទៅតាមលំដាប់លំដោយនៃខ្លឹមសារមេរៀន។
5. កុំបណ្ដោយឲ្យសិស្ស និស្សិតឆ្លើយជាសមូហភាព (ទាំងអស់គ្នា)។
6. កុំហៅតែសិស្សដដែលៗ ឬ សិស្សពូកែ សិស្សមធ្យមឲ្យឆ្លើយ ដោយទុកចោលសិស្សខ្សោយឲ្យអសកម្មក្នុងម៉ោងបង្រៀន។
7. ត្រូវចេះសម្រួលសំណួរ (សំណួរពិបាកយល់) ដោយរក្សាសំណួរនៅដដែល។
8. ហៅសិស្សខ្សោយ ឲ្យឆ្លើយមុនសិស្សមធ្យម ហើយសិស្សមធ្យមមុនសិស្សពូកែ។
9. កែតម្រូវចម្លើយរបស់សិស្ស បើសិស្សឆ្លើយមិនទាន់បានត្រឹមត្រូវល្អ។
10. ប្រើសម្ដីសម្បូរដោយរូបារម្មណ៍ ដើម្បីទាញអារម្មណ៍របស់សិស្ស។
11. ប្រើឃ្លាខ្លីៗ ចំៗ ច្បាស់ៗ ឲ្យសិស្សងាយយល់ និង ងាយចាំបានយូរ។
12. ដាក់សំណួរ ឬ លំហាត់ឲ្យសមស្របទៅតាមកម្រិតយល់ដឹងរបស់សមូហភាពសិស្ស។
13. យកចិត្តកែកិច្ចការសិស្ស ឬ ដាក់ពិន្ទុលើកិច្ចការសិស្ស និង ចេះលើកទឹកចិត្តសិស្សឲ្យបានទាន់ពេលវេលា។

ដើម្បីបង្រៀនល្អ និង ឲ្យសិស្សល្អ តើគ្រូបង្រៀន ឬ សាស្រ្ដាចារ្យ ត្រូវពឹងផ្អែកលើកត្តាអ្វីខ្លះជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ?
○ ដើម្បីបង្រៀនល្អ និង ឲ្យសិស្សល្អ គ្រូបង្រៀន ឬ សាស្រ្ដាចារ្យ ត្រូវពឹងផ្អែកលើកត្តាជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ មួយចំនួនដូចជា៖
1. ផ្សារភ្ជាប់ចំណេះដឹងថ្មីៗ ទៅនឹងចំណេះដឹងចាស់ ដែលសិស្សបានរៀនរួចហើយ។
2. សម្រួលខ្លឹមសារមេរៀន ទៅតាមកម្រិតយល់ដឹងរបស់សមូហភាពសិស្ស​ និស្សិត។
3. ក្នុងការកសាងខ្លឹមសារឯកសារ និង បកស្រាយពន្យល់មេរៀនឲ្យសិស្សងាយយល់​ គ្រូ ឬ គរុ អាចប្រើវិធីសាស្រ្ដអនុមានញែក គឺ ដោយផ្ដើមពីនិយមន័យទៅឧបករណ៍ ឬ ក៏ប្រើវិធីអនុមានរួម ដោយផ្ដើមចេញពីឧទាហរណ៍ ដើម្បីកសាងបាននូវនិយមន័យមួយ។
4. យល់ស៊ីជម្រៅទៅលើខ្លឹមសារ ឯកសារដែលត្រូវបង្រៀន។
5. រៀបចំខ្លឹមសារឯកសារទៅតាមគំនិតច្នៃប្រឌិត និង ប្រើប្រាស់សម្ភារៈឧបទេស ទៅតាមមុខវិជ្ជាឯកទេសសំដៅឲ្យសិស្សងាយយល់។
6. យកចិត្តទុកដាក់សិស្សខ្សោយមុន​សិស្សមធ្យម និង សិស្សមធ្យមមុនសិស្សពូកែ។

គ្រូបង្រៀនក៏ដោយ សាស្រ្ដាចារ្យក៏ដោយ ត្រូវប្រកាន់ឥរិយាបថយ៉ាងដូចម្ដេចខ្លះ ដើម្បីជៀសវាង​កុំឲ្យមានទំនាស់ក្នុងសាលារៀន និង ក្នុងមជ្ឈដ្ឋានសង្គម?
○ ដើម្បីចៀសវាងកុំឲ្យមានទំនាស់ក្នុងសាលារៀន និង ក្នុងមជ្ឈដ្ឋានសង្គម បុគ្គលិកសិក្សាត្រូវ៖
1​. មានទំនាក់ទំនងល្អជាមួយសហសេវិក។
2. មានទំនាក់ទំនងយ៉ាងប្រសើរ ជាមួយថ្នាក់ដឹកនាំសាលាគណៈនាយក ដោយមិនប្រកាន់ឋានៈវណ្ណៈ ឬ តួនាទី។
3. ចេះជួយយកអាសាគ្នាទៅវិញទៅមក ស្រឡាញ់រាប់អានគ្នាជាភាតរភាព និង ប្រកបដោយសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ ព្រមទាំងចេះអត់ធ្មត់ មានសន្ដានចិត្តល្អជានិច្ច។
4. ជៀស​វាងការអួតអាងថា ខ្លួនគ្រាន់បើជាងគេ (Fanfaronner) ការបន្ដុះបង្អាប់គ្នា ការនិយាយអាក្រក់ពីគ្នា ការមិនទុកចិត្តគ្នា ការប្រមាថមើលងាយអ្នកទន់ខ្សោយ ការប្រើប្រាស់សម្ដីគំរោះគំរើយ ការប្រមាថមើលងាយអ្នកទន់ខ្សោយ ​ការរស់នៅផ្ដាច់ខ្លួនអំពីសមូហភាព ការគិតតែអំពីផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន... ជៀស​វាងការសាបព្រួសភាពឥតសណ្ដាប់ធ្នាប់ ភាពគ្មានវិន័យ ភាពអណា​ធិបតេយ្យក្នុងជួរសហសេវិក ឬ សមូហភាពសិស្ស និស្សិត។

តាមទស្សនៈគរុកោសល្យគុណសម្បត្តិរបស់គ្រូបង្រៀនឬសាស្រ្ដាចារ្យមានប៉ុន្មានយ៉ាង? យ៉ាងដូចម្ដេចខ្លះ?
○ តាមទស្សនៈគរុកោសល្យ គុណសម្បត្តិរបស់គ្រូបង្រៀន ឬ សាស្រ្ដាចារ្យមាន ៦ យ៉ាង គឺ៖
1. គុណសម្បត្តិ ខាងចិត្ត-គរុកោសល្យ
2. គុណសម្បត្តិ ខាងវិធីសាស្រ្ដបង្រៀន
3. គុណសម្បត្តិ ខាងផ្នែកកម្រិតវប្បធម៌
4. គុណសម្បត្តិ ខាងបទពិសោធន៍ក្នុងការបង្រៀន
5. គុណសម្បត្តិ ខាងសេចក្ដីព្យាយាម និង ការអត់ធ្មត់
6. គុណសម្បត្តិ ខាងផ្នែកសិល្បៈគរុកោសល្យក្នុងការបង្រៀន និង ការអប់រំសិស្ស និស្សិត។

តើសង្គមមានសំណូមពរ និង សេចក្ដីសង្ឃឹមបែបណាខ្លះ ដែលត្រូវពឹងផ្អែកមកលើគ្រូបង្រៀន និង សាស្រ្ដាចារ្យ?
○ ចំពោះគ្រូបង្រៀន និង សាស្រ្ដាចារ្យ សង្គមមានសំណូមពរ និង សេចក្ដីសង្ឃឹម ដូចតទៅ៖
1. គ្រូបង្រៀន និង សាស្រ្ដាចារ្យ ក្នុងសង្គមត្រូវមានទស្សនៈអប់រំ ដោយឈរលើមូលដ្ឋាននៃមាត្រារបស់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ (Constitution) និង គោលមាគ៌ានយោបាយដឹកនាំដោយរាជរដ្ឋាភិបាល។ គ្រូបង្រៀន និង​ សាស្រ្ដាចារ្យ មិនត្រូវបង្កើតឲ្យមានទំនាស់ផ្នែកនយោបាយក្នុងការបង្ហាត់បង្រៀន និង អប់រំសិស្ស ឬ ក្នុងជួរបុគ្គលិកសិក្សា ដែលធ្វើឲ្យអសកម្មក្នុងការងាររបស់សាលារៀន។ ការងារក្នុងសាលារៀន ជាការងាររបស់ជាតិទាំងមូល។
2. គ្រូបង្រៀន និង សាស្រ្ដាចារ្យត្រូវឈរលើមូលដ្ឋាននៃឧត្តមគតិស្នេហាជាតិ ស្នេហាជំនាន់យុវវ័យ​ និង ធ្វើការដើម្បីជំនាន់យុវវ័យក្នុងន័យបង្ហាត់បង្រៀន អប់រំ និង បណ្ដុះបណ្ដាលគុណសម្បត្តិ សីលធម៌ល្អ និង កម្រិតវប្បធម៌ស្របទៅតាមកម្មវិធីសិក្សា។
3. គ្រូបង្រៀន និង សាស្រ្ដាចារ្យត្រូវមានសមត្ថភាព មានបទពិសោធន៍ និង មានកម្រិតវប្បធម៌គ្រប់គ្រាន់​ដើម្បីបង្ហាត់បង្រៀន និង អប់រំសិស្ស និស្សិត​ សិក្ខាកាមទៅតាមវិជ្ជាឯកទេសដែលខ្លួនបានបង្រៀន។
4. គ្រូបង្រៀន និង សាស្រ្ដាចារ្យត្រូវប្រកាន់គុណសម្បត្តិផ្ទាល់ខ្លួន និង អំណត់អត់ធ្មត់ ដើម្បីបម្រើសំណូមពររបស់សង្គម និង សិស្ស។
5. គ្រូបង្រៀន និង សាស្រ្ដាចារ្យត្រូវមានចំណេះដឹងដ៏រឹងមាំ តាមមុខវិជ្ជាឯកទេស​ ដែលត្រូវបង្ហាត់បង្រៀនសិស្ស និស្សិត និង កម្រិតវប្បធម៌ដ៏ទូលំទូលាយ។
6. គ្រូបង្រៀន និង សាស្រ្ដាចារ្យត្រូវយល់ដឹងអំពីចិត្តវិទ្យាខាងផ្នែកបុគ្គលិកលក្ខណៈ​ ខាងវ័យសិក្សា ខាងការបង្រៀន ខាងការអប់រំ និង គរុកោសល្យជាដើម។
7. គ្រូបង្រៀន និង សាស្រ្ដាចារ្យត្រូវយល់ដឹងអំពីសមិទ្ធផលដ៏ទំនើបរបស់វិទ្យាសាស្រ្ដ និង បច្ចេកទេស ដោយព្យាយាម សិក្សាស្រាវជ្រាវស៊ីជម្រៅទៅលើមុខវិជ្ជាឯកទេស ដែលត្រូវបង្ហាត់បង្រៀនសិស្ស និស្សិត ​ដោយក្ដាប់បានច្បាស់លាស់ពីវិធីសាស្រ្ដបង្រៀន និង ល្បិចបង្រៀនល្អ សំដៅឲ្យសិស្ស និស្សិត ងាយយល់ និង ងាយចងចាំ។
8. គ្រូបង្រៀន និង សាស្រ្ដាចារ្យត្រូវមានសម្បទាគរុកោសល្យដ៏ត្រឹមត្រូវ តាមលក្ខណៈវិទ្យាសាស្រ្ដ ព្រមទាំងស្រឡាញ់ និង យកចិត្តទុកដាក់ដល់ជំនាន់យុវវ័យ។
🔆 ដូច្នេះ សេចក្ដីស្នេហារបស់គ្រូ និង សាស្រ្ដាចារ្យចំពោះជំនាន់យុវវ័យ ចាត់ទុកថា ជាលក្ខណៈដោយឡែករបស់អ្នកអប់រំ។ បើអ្នកអប់រំមិនចូលចិត្តសិស្ស និស្សិតទេ នោះគេពិបាកនឹងធ្វើឲ្យមុខរបររបស់គេ មានសុក្រឹតភាពណាស់។

ចូរឲ្យតម្លៃទៅលើភារកិច្ចរបស់គរុកោសល្យ។
○ តម្លៃទៅលើភារកិច្ចរបស់គរុកោសល្យ៖
1. វត្ថុបំណងនៃការអប់រំ៖ បណ្ដុះបណ្ដាលកូនចៅប្រជាពលរដ្ឋឲ្យក្លាយទៅជា បញ្ញវន្ដ ដែលមានសីលធម៌ល្អ និងកម្រិតវប្បធម៌ខ្ពស់តាមមុខជំនាញ ដើម្បីកសាងប្រទេសទៅថ្ងៃអនាគត។
2. តួនាទីរបស់គ្រូបង្រៀន សាស្រ្ដាចារ្យ៖ សកម្មភាពបង្ហាត់បង្រៀនសិស្ស តាមមុខវិជ្ជាឯកទេស និង សកម្មភាពសិក្សារបស់សិស្ស។ គុណភាពអប់រំដែលសម្រេចបាន ត្រូវឆ្លងកាត់ការវិភាគ និង វាយតម្លៃទៅតាមធាតុពិត។
3. មុខវិជ្ជាឯកទេសដែលគ្រូបង្រៀន ឬ សាស្រ្ដាចារ្យម្នាក់ត្រូវបាន និង កម្មវិធីសិក្សា។
4. ប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងសាលារៀនរបស់ប្រទេសជាតិនីមួយៗ។
5. ការអប់រំសីលធម៌វិជ្ជាពលរដ្ឋ។
6. ការអប់រំកាយ។
7. ការអប់រំបញ្ញា។
8. ការអប់រំសិល្ប៍វិជ្ជា។
9.ការអប់រំពលកម្ម។
10. សកម្មភាពក្រៅម៉ោងសិក្សា និង ក្រៅសាលារៀន (កីឡា សិល្បៈ កាយសម្ព័ន្ធ)។
11. ការរៀបចំ និង ការគ្រប់គ្រងសាលារៀន។
12. សមាគមយុវជន (តួនាទី និង សកម្មភាព)។
13. សមាគមមាតាបិតាសិស្ស (តួនាទី សកម្មភាពការជួយសាងសង់សាលារៀន)។
14. តួនាទីរបស់នាយក នាយករង ប្រធានក្រុមបច្ចេកទេសតាមមុខវិជ្ជា និង សាស្រ្ដាចារ្យទទួលបន្ទុកថ្នាក់នីមួយៗ។

តើគរុកោសល្យមានតួនាទីអ្វីខ្លះក្នុងការបង្រៀន?
○ គរុកោសល្យមានតួនាទី ដូចតទៅ៖
• ផ្ដើមចេញពីហេតុការណ៍ជាក់ស្ដែង (Faits Concrets) នៃការអប់រំ និង តម្រូវការរបស់សង្គម (Besons Sodaux) គរុកោសល្យស្រាយបំភ្លឺពីគោលការណ៍ និង ក្បួនច្បាប់នៅក្នុងប្រតិបត្តិរបស់ការអប់រំ។
• បន្សល់ទុកជាកេរ្ដិ៍មរត៌កនូវប្រពៃណីល្អរបស់សាលារៀនពីសម័យដើម ដោយលើកឡើងជាការទិតៀន ទៅលើចំណុចខ្វះខាត និង ធ្វើឲ្យសម្បូរបែបនូវលទ្ធផលកម្មថ្មី នៃចំណេះដឹងរបស់សិស្ស (Nouvelles Aoquisitions)។
• ប្រឆាំងជានិច្ចនឹងភាពអន់ខ្សោយ ហួសសម័យក្នុងការផ្ដល់ចំណេះដឹងឲ្យដល់សិស្ស។
• ធ្វើតុល្យការ និង វាយតម្លៃទៅលើជោគជ័យដែលសម្រេចបាន ពីការបង្រៀនរបស់គ្រូ ឬ សាស្រ្ដចារ្យ និង ការសិក្សារបស់សិស្ស។
• ធ្វើវិភាគ ណែនាំ បង្ហាញពីបទពិសោធន៍លើការបង្រៀនគ្រប់មុខវិជ្ជាឯកទេស ដល់គ្រូ ឬ សាស្រ្ដចារ្យបង្រៀនដែលទើបចេញពីវិទ្យាស្ថានជាតិអប់រំ ឬ មជ្ឈមណ្ឌលបណ្ដុះបណ្ដាលគរុកោសល្យ។

តើកម្មវត្ថុសិក្សារបស់គរុកោសល្យមានអ្វីខ្លះ?
○ កម្មវត្ថុសិក្សារបស់គរុកោសល្យ មាន៖
1. ហេតុការណ៍ (Faits) បាតុភូត (Phenomenes) លំនាំរបស់អប់រំទូទៅ និង ដោយឡែកស្នាដៃអប់រំសម្រាប់យុវវ័យ សម្រាប់សំដែងចេញបានជាក្រឹត្យក្រមសត្យានុម័ត (Los Objective)។
2. ឈរលើមូលដ្ឋាន នៃក្រឹត្យក្រមទាំងនេះ គេបានតម្រង់ទិសដំណើរការអភិវឌ្ឍរបស់វិស័យអប់រំ ដោយអនុលោមតាមសំណូមពររបស់សង្គម សម្រាប់សម័យកាលនីមួយៗនៃប្រវត្តិសាស្រ្ដ (La Historite)។
☆ ពិសេសណាស់ទៅទៀតនោះ គឺ ការអប់រំនេះហើយ ដែលជាវិទ្យាសាស្រ្ដសិក្សា និង ធ្វើឲ្យមានតុល្យភាពលើបទពិសោធក្នុងការបណ្ដុះបណ្ដាលមនុស្ស សម្រាប់ជីវភាពរស់នៅរបស់សង្គមការងារ ផលិតកម្ម និង វិស័យការពារប្រទេសជាតិ។

តើសិស្សមានតួនាទី គោរពប្រតិបត្តិគ្រូ ឬ សាស្រ្ដចារ្យប៉ុន្មានយ៉ាង? ដូចម្ដេចខ្លះទៅ?
○ សិស្សមានតួនាទីគោរពប្រតិបត្តិគ្រូ ឬ សាស្រ្ដចារ្យ ដូចតទៅ៖
• ឧដ្ឋានេន៖ សិស្សត្រូវក្រោកឈរទទួលក្នុងវេលាគ្រូបាអាចារ្យដើរមក លុះដល់គ្រូធ្វើដំណើរត្រឡប់ទៅវិញត្រូវជូនដំណើរឲ្យផុតរបងផ្ទះ ទើបគួរហើយចាំត្រឡប់មកវិញ។
• ឧបដ្ឋានេន៖ សិស្សត្រូវចូលទៅបម្រើលោក បានដល់ការរៀបចំគ្រឿងចង្ហាន់ ទឹកក្ដៅ ទឹកត្រជាក់ ប្រសិនបើមានការរវល់ មិនត្រូវព្រងើយកន្ដើយគេចវេស ដោះដៃឡើយ។
• សុស្សសោយ៖ សិស្សត្រូវជឿស្ដាប់ឱវាទគ្រូ ឬ សាស្រ្ដចារ្យ បើលោកទូន្មានប្រៀនប្រដៅដោយល្អ ហើយត្រូវត្រិះរិះមើលផង បើឃើញថាល្អ គួរប្រញាប់ប្រតិបត្តិធ្វើតាម។
• បារិចរិយា៖ សិស្សត្រូវឧបដ្ឋាក (បម្រើ) គ្រួ ឬ សាស្រ្ដចារ្យធ្វើវត្តប្រតិបត្តិ ដូចជា សិស្សមានបោសសម្អាត តប់ គក់ ច្របាច់ ជាដើម។
• សក្កច្ចំ សិប្បំបដិគ្គណេន៖ សិស្សត្រូវរៀន សិល្បិ៍​វិជ្ជា ដោយគោរព គឺថាកម្មវិធីដែលគ្រូ ឬ សាស្រ្ដចារ្យដាក់ឲ្យ គប្បីស្វាធ្យាយ ទន្ទេញឲ្យចាំស្ទាត់ តម្កល់ស្មារតីស្ដាប់ពាក្យពន្យល់ ការប្រៀនប្រដៅរបស់គ្រូ ឬ សាស្រ្ដចារ្យដោយគោរព។

តើគ្រូឬសាស្រ្ដចារ្យ ត្រូវសង្រ្គោះសិស្សដោយធម៌ប៉ុន្មានយ៉ាង? អ្វីខ្លះ?
○ គ្រូ ឬ សាស្រ្ដចារ្យ ត្រូវសង្រ្គោះសិស្សដោយធម៌ ៥ យ៉ាង៖
• សុវនីតំនេន្ដិ៖ គ្រូគប្បីទូន្មានសិស្សឲ្យបានល្អ។
• សុកហិតំគាហាបេន្ដិ៖ គ្រូញុំាងសិស្សឲ្យខំប្រឹងប្រែងរៀនសូត្រ។
• សព្វសប្បោសុតំសមក្ខាយិនោភវន្ដិ៖ គ្រូគប្បីបង្ហាត់សិល្ប៍វិជ្ជាឲ្យអស់មិនលាក់ទុក។
• បច្ចេសុបដិវេទេន្ដិ៖ គ្រូតែងលើកតម្កើងសិស្សណាដែលចេះ។
• ទិសាសុបរិត្តានំករោន្ដិ៖ គ្រូតែងតែពន្យល់ ណែនាំហេតុផល និង ប្រយោជន៍នៃវិជ្ជាប្រាប់ដល់សិស្ស។

តើអាចារ្យមានប៉ុន្មានប្រភេទ? ចូររៀបរាប់។
○ អាចារ្យមាន ៥ ប្រភេទ៖
• បព្វជ្ជាចារ្យ៖ អាចារ្យបំបួស គឺជា ភិក្ខុអ្នកបំបួសកុលបុត្រឲ្យបានជាសាមណេរ។
• ឧបសម្បទាចារ្យ៖ ភិក្ខុអ្នកសូត្រញត្តិចតុត្ថកម្មវាចា ឲ្យនេនបានឧបសម្បទាជាភិក្ខុភាព (លោកគ្រូសូត្រ)។
• ឧទ្ទេសាចារ្យ៖ អាចារ្យបង្រៀនបាឡី។
• និស្សយាចារ្យ៖ អាចារ្យអ្នកឲ្យនិស្ស័យ គឺជា ភិក្ខុអ្នកទទួលភារៈឲ្យសិស្សនៅអាស្រ័យនឹងខ្លួន (គ្រូទទួលបន្ទុក)។
• ធម្មាចារ្យ៖ អាចារ្យអ្នកបង្រៀនធម៌អាថ៌បាឡី ឬ បង្រៀនចំណេះវិជ្ជាសិល្បសាស្រ្ដផ្សេងៗ (ហៅ វិជ្ជាចារ្យ ឬ វិទ្យាចារ្យ ឬ សិប្បាចារ្យ ឬ សិល្បាចារ្យ ជាដើម។

តើពាក្យថា “គរុកោសល្យ” មានន័យយ៉ាងដូចម្ដេច?
○ គរុកោសល្យ មានន័យថា ការឈ្លាសវៃរបស់គ្រូ សេចក្ដីប៉ិនប្រសប់សម្រាប់គ្រូ ឬ គឺជា វិទ្យាសាស្រ្ដសិក្សាអំពីការអប់រំ និង ច្បាប់របស់ការអប់រំ (មានកម្មវត្ថុសិក្សា ច្បាប់ជាសត្យានុម័ត)។

តើញាតិការទាំង៧សន្ដានមានអ្វីខ្លះ?
○ ញាតិការទាំង ៧ សន្ដានមាន៖
១. តាទួតយាយទួត ២. តាយាយ ៣. ឪពុកម្ដាយ ៤. ខ្លួនឯង ៥. កូន ៦. ចៅ ៧. ចៅទួត។

តើកូនស្រីទាំង ៧ នាក់ របស់កបិលមហាព្រហ្មមានឈ្មោះអ្វីខ្លះ? តើនាមមួយណា ត្រូវថ្ងៃណា? ចូររៀបរាប់។
○ កូនស្រីទាំង ៧ នាក់ របស់កបិលមហាព្រហ្ម និង ថ្ងៃ៖
១. កូនទី ១     នាងទុង្សាទេវី   ប្រចាំថ្ងៃអាទិត្យ
២. កូនទី ២    នាងគោរាគទេវី   ប្រចាំថ្ងៃច័ន្ទ
៣. កូនទី ៣    នាងរក្សាទេវី    ប្រចាំថ្ងៃអង្គារ
៤. កូនទី ៤     នាងមណ្ទាទេវី  ប្រចាំថ្ងៃពុធ
៥. កូនទី ៥     នាងកិរិណី       ប្រចាំថ្ងៃព្រហស្បត្តិ៍
៦. កូនទី ៦     នាងកិមិរាទេវី   ប្រចាំថ្ងៃសុក្រ
៧. កូនទី ៧    នាងមហាទរា   ប្រចាំថ្ងៃសៅរ៍

ចូររាប់ពណ៌ និង ថ្ងៃ នៃសម្លៀកបំពាក់ ក្នុងទំនៀមទម្លាប់ខ្មែរ ក្នុងមួយសប្ដាហ៍។
○ ថ្ងៃ និង ពណ៌ ក្នុងមួយសប្ដាហ៍ មាន៖
១. ថ្ងៃអាទិត្យ              ពណ៌ក្រហម
២. ថ្ងៃច័ន្ទ                  ពណ៌លឿងទុំ
៣. ថ្ងៃអង្គារ               ពណ៌ស្វាយ
៤. ថ្ងៃពុធ                  ពណ៌ស៊ីលៀប
៥. ថ្ងៃព្រហស្បត្តិ៍          ពណ៌បែតង
៦. ថ្ងៃសុក្រ                 ពណ៌ខៀវ
៧. ថ្ងៃសៅរ៍                 ពណ៌ព្រីងទុំ

ចូររាប់ខែតាមច័ន្ទគតិ ចំនួនថ្ងៃ និង ឬក្សសត្វផង។
○ ខែតាមច័ន្ទគតិ ចំនួនថ្ងៃ និង ឬក្សសត្វ៖
១. មកសិរ       ២៩ ថ្ងៃ    ឬក្សក្ដាន់
២. បុស្ស         ៣០ ថ្ងៃ    ឬក្សក្ដាម
៣. មាឃ         ២៩ ថ្ងៃ     ឬក្សស្វាព្រាហ្មណ៍
៤. ផល្គុន        ៣០ ថ្ងៃ     ឬក្សគោ
៥. ចេត្រ          ២៩ ថ្ងៃ      ឬក្សខ្លា
៦. ពិសាខ       ៣០ ថ្ងៃ      ឬក្សក្របី
៧. ជេស្ឋ         ២៩ ថ្ងៃ       ឬក្សពពែ
៨. អាសាឍ     ៣០ ថ្ងៃ      ឬក្សតោ
៩. ស្រាពណ៍    ២៩ ថ្ងៃ       ឬក្សផ្កាយឈើ
១០. ភទ្របទ    ៣០ ថ្ងៃ       ឬក្សរមាស
១១. អស្សុជ    ២៩ ថ្ងៃ    ឬក្សសេះ
១២. កត្តិក      ៣០ ថ្ងៃ    ឬក្សកូនមាន់

ចូររាប់ឆ្នាំទាំង ១២ ពង្សធាតុ និង សត្វតំណាងផង របស់​ខ្មែរសព្វថ្ងៃនេះ។
○ ឆ្នាំទាំង ១២ ពង្សធាតុ និង សត្វតំណាងឆ្នាំ គឺ៖
ឆ្នាំ             ពង្ស             ធាតុ         សត្វ
១. ជូត       ​ ទេវតាប្រុស      ទឹក     ​     កណ្ដុរ
២. ឆ្លូវ        មនុស្សប្រុស     ដី             គោ
៣ .ខាល    យក្សប្រុស        ឈើ           ខ្លា  
៤. ថោះ      មនុស្សស្រី         ឈើ          ទន្សាយ
៥. រោង     ទេវតាប្រុស       មា​ស         នាគ
៦. ម្សាញ់​   មនុស្សប្រុស​​      ភ្លើង          ពស់
៧. មមី     ទេវតាស្រី          ភ្លើង          សេះ
៨. មមែ     ទេវតាស្រី         មាស         ពពែ
៩. វក   ​     យក្សប្រុស         ដែក         ស្វា
១០. រកា    យក្សប្រុស         ដែក          មាន់
១១. ច       យក្សស្រី           ដី             ឆ្កែ
១២. កុរ      មនុស្សស្រី        ទឹក            ជ្រូក

តើព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ និយមគោរពព្រះពោធិសត្វអ្វី ក្នុងសាសនាមហាយាន?
○ ព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័ន ទី ៧ និយមគោរពព្រះពោធិសត្វ ៣ ក្នុងពុទ្ធសាសនា មហាយាន៖
១. ព្រះពុទ្ធ
២. ព្រះពោធិសត្វអវលោកេស្វរៈ
៣. ព្រះពោធិសត្វព្រះនាងប្រាជ្ញាបារមីតា។
* គេឧស្សាហ៍ឃើញចម្លាក់ ត្រៃសរណគម នេះជាងគេ គឺ មានព្រះពុទ្ធរូបប្រក់នាគគង់នៅកណ្ដាល ព្រះពោធិសត្វអវលោកេស្វរៈ នៅខាងស្ដាំព្រះពោធិសត្វ ប្រាជ្ញាបារមីតានៅខាងឆ្វេង។

តើនៅសម័យអង្គរមានសាកលវិទ្យាល័យអ្វីខ្លះ?
○ នៅសម័យអង្គរមានសាកលវិទ្យាល័យ ដូចជា៖
• សាកលវិទ្យាល័យ ជ័យស្រី (ប្រាសាទព្រះខ័ន)
• សាកលវិទ្យាល័យ រាជវិហារ (ប្រាសាទតាព្រហ្ម)
• សាកលវិទ្យាល័យ...? (ប្រាសាទបឹងមាលា)

តើព្រះនាងឥន្ទ្រទេវីបានធ្វើអ្វីខ្លះក្នុងសង្គមខ្មែរ?
○ ព្រះនាងឥន្ទ្រទេវី គឺជា សាកលវិទ្យាធិការនៃសាកលវិទ្យាល័យរាជវិហារ (ប្រាសាទតាព្រហ្ម) ដែលជាសាកលវិទ្យាល័យ បង្រៀនអំពីទ្រឹស្តីព្រះពុទ្ធសាសនា។ ព្រះនាងជា កវី ឯកខាងភាសាសំស្រ្កឹតដែលកម្ររកបាននៅសម័យនោះ (សិលាចារឹកភិមានអាកាស) (សូម្បីតែជនជាតិឥណ្ឌាបច្ចុប្បន្ន ក៏សរសើរព្រះនាងថា សរសេរជើងកាព្យល្អដែលកម្ររកបាន នៅពេលឃើញសិលាចារឹក ដែលជាស្នាព្រះហស្តរបស់ព្រះនាង)។ ព្រះនាង ណែនាំប្អូនស្រីឲ្យធ្វើតបៈធម៌ នៅពេលស្វាមី (ជ័យវរ្ម័ន ទី ៧) ទៅធ្វើសង្គ្រាមនៅចាម្ប៉ា។ ព្រះនាង បានជួយក្នុងកិច្ចការសង្គមជាច្រើន និង ជួយណែនាំព្រះស្វាមីអំពីព្រះពុទ្ធសាសនា។

តើព្រះនាងជ័យទេវី និង ព្រះនាងឥន្រ្ទទេវីជាអ្នកណា?
○ ព្រះនាង ជ័យទេវី​ គឺជា ប្អូនស្រីរបស់ព្រះនាង ឥន្រ្ទទេវី។ ព្រះនាង ជ័យទេវី ជាព្រះអគ្គមហេសីរបស់ព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័ន ទី ៧។ បន្ទាប់ព្រះនាង ជ័យទេវី សោយទីវង្គត ព្រះនាង ឥន្រ្ទទេវី បានឡើងធ្វើជាព្រះអគ្គមហេសីរបស់ព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័ន ទី ៧ ជំនួស។

តើព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័ន ទី ៧ កសាងអរោគសាលា មន្ទីរពេទ្យ និង ធម្មសាលា (សាលាឆទាន) ចំនួនប៉ុន្មាន?
○ ព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័ន ទី ៧ កសាងអរោគសាលាចំនួន ១០២ នៅពាសពេញផ្ទៃប្រទេស។ ចំណែកធម្មសាលាមានចំនួន ១២១ នៅតាមបណ្ដោយផ្លូវគមនាគមន៍កម្ពុជា ពី៖
• អង្គរទៅចម្ប៉ា៖ ៥៧ ធម្មសាលា។
• អង្គរទៅភិម៉ៃ៖​ ១៧ ធម្មសាលា។
• អង្គរទៅសូយ៌្យាទ្រិ (ភ្នំជីសូរ)៖ ១ ធម្មសាលា។
• អង្គរទៅកន្លែងផ្សេងទៀត ៤៤ ធម្មសាលា។
* យោងតាមសិលាចារឹកតាព្រហ្ម មនុស្សគ្រប់ស្រទាប់មានសិទ្ធិចូលព្យាបាលជម្ងឺ និង សម្រាកនៅតាមធម្មសាលាបានស្មើរៗគ្នា។

តើបារាយខាងលិច ឬ បារាយទឹកថ្លា កសាងដោយស្ដេចអង្គណា? គេកសាងអ្វីនៅ ឬ កណ្ដាលបារាយ?
○ បារាយខាងលិច ឬ បារាយទឹកថ្លា កសាងឡើងដោយព្រះបាទ ឧទយាទិត្យវរ្ម័ន ទី ២ ដែលមានបណ្ដោយ ៨ គ.ម x ២.២ គ.ម ដែលអាចដាក់ទឹកបាន ៤០ លានម៉ែត្រគូប។ នៅចំកណ្ដាលបារាយនេះ ព្រះអង្គបានកសាងប្រាសាទ ១ ឈ្មោះមេបុណ្យខាងលិច ដែលតម្កល់បដិមា ព្រះវិស្ណុផ្ទុំ ធ្វើពីលង្ហិន ១ យ៉ាងធំ (សព្វថ្ងៃនៅសារមន្ទីរជាតិភ្នំពេញ) ដែលឧទ្ទិសចំពោះព្រះវិស្ណុ​ នៅពេលដែលទ្រង់បានផ្ទុំលើទឹកសមុទ្រ អស់រយៈពេលយ៉ាងយូរ រង់ចាំការបង្កើតលោកថ្មីរបស់ព្រះព្រហ្ម។

តើបារាយយសោធរតដាក កសាងឡើងដោយស្ដេចអង្គរណា? មានទំហំប៉ុន្មាន? គេកសាងអ្វីនៅកណ្ដាលបារាយនេះ?
○ បារាយយសោធរតដាក កសាងឡើងដោយព្រះបាទ យសោវរ្ម័ន ទី ១ នៅជ្រុងឦសានរាជធានី ដែលមានទំហំបណ្ដោយ ៧ គ.ម x ទទឹង ១.៨ គ.ម។ នៅកណ្ដាលបារាយណ៍ ព្រះបាទ រាជេន្រ្ទវរ្ម័ន ទី ២ បានកសាងប្រាសាទ មេបុណ្យខាងកើត នៅឆ្នាំ ៩៥២ គ.ស ដើម្បីឧទ្ទិសដល់បុព្វការីជនរបស់ទ្រង់។

តើប្រាសាទបាយ័ន កសាងដោយស្ដេចអង្គណា? នៅឆ្នាំណា? តើមានលក្ខណៈអ្វីខុសពីគេ?
○ ប្រាសាទបាយ័ន កសាងដោយព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័ន​ទី ៧ ពីឆ្នាំ ១១៨១-១២១៨ គ.ស។ ប្រាសាទនេះ មានប្រាង្គមុខ ៤ ចំនួន ៥៤ ដែលតំណាងឲ្យព្រះភ័ក្រ្កព្រះ លោកេស្វរៈ ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន។ ប្រាសាទនេះ មិនមានតម្កល់សិវលិង្គទៀតទេ គឺ តម្កល់ពុទ្ធិបដិមា មានកម្ពស់ជិត ៤ ម៉ែត្រ នៅក្នុងប្រាសាទដែលគេហៅលិទ្ធិថ្មីនេះថា ពុទ្ធរាជ។

នៅក្នុងពង្សតាខ្មែរ ដែលសរសេរនៅស.វទី១៩ថាប្រាសាទអង្គរវត្ត កសាងក្នុងរាជស្ដេចអង្គរណា? ដោយស្ថាបត្យករឈ្មោះអ្វី?
○ នៅក្នុងពង្សតាខ្មែរ ដែលសរសេរនៅ ស.វ ទី ១៩ ថាប្រាសាទអង្គរវត្ត កសាងក្នុងរាជព្រះបាទ កេតុមាលា ដែលជាបុត្រាព្រះ ឥន្រ្ទាធិរាជ ចុះមកចាប់ជាតិនៅលើផែនដី។ អង្គរវត្តកសាងដោយស្ថាបត្យករឈ្មោះ ពិណ្ណុការ។