តើមាននីតិវិធីអ្វីខ្លះដើម្បីកំណត់ជាស្ថាពរនូវចំនួនប្រាក់ប្រដាប់ក្តី?
○ នីតិវិធី ដើម្បីកំណត់ជាស្ថាពរនូវចំនួនប្រាក់ប្រដាប់ក្តី មានដូចជា៖
• ក្រឡាបញ្ជីត្រូវកំណត់ចំនួនប្រាក់ប្រដាប់ក្តី ដែលត្រូវបង់តាមពាក្យសុំ នៅក្រោយពេលដែលសេចក្តីសម្រេច អំពីបន្ទុកនោះ បានបង្កើតអានុភាពនៃការអនុវត្ត។
• បើគូភាគីទាំងសងខាង ទទួលបន្ទុកបង់ប្រាក់ប្រដាប់ក្តី ប្រាក់ ដែលភាគីនីមួយៗត្រូវទទួលបន្ទុកបង់នោះ ត្រូវចាត់ទុកថាបានធ្វើការទូទាត់ជាមួយនឹងគ្នា ចំនួនទឹកប្រាក់ដែលត្រូវគ្នារួចហើយ។
• ការចាត់ចែងលើពាក្យសុំដែលបានកំណត់ក្នុងកថាខណ្ឌទី ១ ខាងលើ នឹងមានអានុភាពបន្ទាប់បានជូនដំណឹងដោយសមរម្យ។
• បណ្តឹងតវ៉ាចំពោះការចាត់ចែង ត្រូវធ្វើឡើងក្នុងអំឡុងពេល ១ សប្តាហ៍ (មិនអាចពន្យា) ក្រោយពីបានទទួលដំណឹងទៅតុលាការដើម្បីសម្រេច។

តើការសម្រេចសេចក្តីលើបន្ទុកនៃប្រាក់ប្រដាប់ក្តីមានករណីអ្វីខ្លះ?
○ ការសម្រេចសេចក្តីលើបន្ទុកនៃប្រាក់ប្រដាប់ក្តី មានករណីដូចជា៖
ក. ករណីរឿងក្តីបញ្ចប់ដោយសម្រេចសេចក្តី៖
• តុលាការត្រូវសម្រេចសេចក្តី អំពីបន្ទុកនៃប្រាក់ប្រដាប់ក្តីទាំងអស់នៃថ្នាក់ការជំនុំជម្រះក្តីនោះ ដោយឆន្ទានុសិទ្ធិ។
• បើតុលាការជាន់ខ្ពស់ បានផ្លាស់ប្តូរសេចក្តីសម្រេចអង្គសេចក្តី តុលាការត្រូវធ្វើការសម្រេច អំពីបន្ទុកនៃប្រាក់ប្រដាប់ក្តីឡើងវិញ។
ខ. ករណីរឿងក្តីចប់ ដោយមិនធ្វើតាមសេចក្តីសម្រេច៖
• តុលាការនៃការជំនុំជម្រះលើកទី ១ ត្រូវបង្គាប់ឲ្យទទួលបន្ទុកក្នុងការបង់ប្រាក់ប្រដាប់ក្តីនោះ តាមពាក្យសុំដោយដីការសម្រេច។
• ករណីសះជា ត្រូវបង់តាមការព្រមព្រៀង។

តើអ្នកណាជាអ្នកទទួលបន្ទុក?
○ អ្នកដែលជាអ្នកទទួលបន្ទុក គឺ៖
• ភាគីចាញ់ក្តី។ ប៉ុន្តែបើចាញ់មួយភាគ តុលាការត្រូវសម្រេចដោយឆន្ទានុសិទ្ធិ។
• ភាគីឈ្នះក្តី បើភាគីនោះប្រព្រឹត្តសកម្មភាពដែលមិន​ចាំបាច់ ឬ ធ្វើឲ្យនីតិវិធីយឺតយ៉ាវ។
• សហបណ្តឹងត្រូវទទួលបន្ទុកស្មើគ្នា ឬ ដោយសាមគ្គី។ ប៉ុន្តែអាចឲ្យភាគីសហបណ្តឹងទទួលបន្ទុកច្រើនជាង សហបណ្តឹងផ្សេងទៀតបាន ករណីដែលភាគីសហបណ្តឹងនោះ ប្រព្រឹត្តសកម្មភាពដែលមិនចាំបាច់។
• អ្នកតំណាងដែលច្បាប់កំណត់ អ្នកតំណាងដោយអាណត្តិ ឬ ក្រឡាបញ្ជីបានធ្វើឲ្យចំនួនទឹកប្រាក់ប្រដាប់ក្តីដែលគ្មានប្រយោជន៍កើតឡើង ដោយចេតនា ឬ ដោយមានកំហុសធ្ងន់ធ្ងររបស់ខ្លួន ត្រូវសងប្រាក់ប្រដាប់ក្តីនោះវិញ ដោយដីកាសម្រេចតាមពាក្យសុំ ឬ ដោយឆន្ទានុសិទ្ធិ។

តើអ្វីទៅជាប្រាក់ប្រដាប់ក្តីភាគី?
○ ប្រាក់ប្រដាប់ក្តីភាគី គឺជាប្រភេទមួយនៃប្រាក់ប្រដាប់ក្តី ដែលកំណត់ដោយតុលាការ សម្រាប់ថ្លៃធ្វើលិខិតបណ្តឹង លិខិតពាក្យសុំ សោហ៊ុយធ្វើដំណើរ ឬ សោហ៊ុយផ្សេងៗជាអាទិ៍។

អ្វីទៅជាប្រាក់ប្រដាប់ក្តីតុលាការក្រៅពន្ធ?
○ ប្រាក់ប្រដាប់ក្តីតុលាការក្រៅពន្ធ​ គឺជាប្រាក់ប្រដាប់ក្តីតុលាការដែលភាគី ឬ​ បុគ្គលទាក់ទងនឹងរឿងក្តីត្រូវបង់ជាមុន សម្រាប់ការចំណាយរបស់តុលាការ ដែលធ្វើសកម្មភាពតាមនីតិវិធីនៅក្នុងបណ្តឹងរដ្ឋវប្បវេណី។

តើអ្វីទៅជាពន្ធដាក់ពាក្យសុំ?
○ ជាពន្ធដាក់ពាក្យសុំ គឺជាប្រាក់ពន្ធដែលភាគីត្រូវបង់ក្នុងការដាក់ពាក្យបណ្តឹង ឬ ពាក្យសុំសម្រាប់ចាត់ការរឿងក្តីរបស់ខ្លួន ទៅតុលាការតាមបញ្ញត្តិច្បាប់ រួមមាន ពន្ធដាក់ពាក្យបណ្តឹង និង ពន្ធដាក់ពាក្យសុំ។

តើការគណនាកម្មវត្ថុបណ្តឹងមានអ្វីខ្លះ?
○ ការគណនាកម្មវត្ថុបណ្តឹង មានដូចជា៖
• ត្រូវគណនា ដោយផ្អែកលើមូលដ្ឋាននៃផលប្រយោជន៍ ដែលបានទាមទារក្នុងបណ្តឹងនោះ។
• ចំពោះការទាមទារច្រើនចំណុចក្នុងបណ្តឹងតែមួយ តម្លៃសរុបនៃការទាមទារនោះ ត្រូវចាត់ទុកជាកម្មវត្ថុបណ្តឹង។
• ការទាមទារបន្ទាប់បន្សំ (ផលសំណងនៃការខូចខាតប្រាក់ធានាសងក្នុងករណីបំពានកិច្ចសន្យា ឬ សោហ៊ុយ) មិនត្រូវបូកបញ្ចូលក្នុងកម្មវត្ថុបណ្តឹងទេ។
• បើពិបាកក្នុងការគណនាតម្លៃ គឺតុលាការត្រូវកំណត់ដោយឆន្ទានុសិទ្ធិ។ បើមិនអាចវាយតម្លៃបាន ត្រូវចាត់ទុកថា ៥,៥០០,០០០ រៀល។

តើបទប្បញ្ញត្តិនៃប្រាក់ប្រដាប់ក្តីមានអ្វីខ្លះ?
○ បទប្បញ្ញត្តិនៃប្រាក់ប្រដាប់ក្តី មានដូចជា៖
+ ក្រមនីតិវិធីរដ្ឋប្បវេណី៖
• ការគណនាតម្លៃកម្មវត្ថុនៃបណ្តឹង
• ពន្ធដាក់ពាក្យសុំ
• ប្រាក់ប្រដាប់ក្តីតុលាការក្រៅពីពន្ធ
• ប្រាក់ប្រដាប់ក្តីភាគី
• បន្ទុកនៃប្រាក់ប្រដាប់កី្ត
+ ប្រកាសរបស់ក្រសួងយុត្តិធម៌៖
• ប្រកាសលេខ ២៨ កយប្រក/០៧ ចុះថ្ងៃទី ១៧-០៧-០៧ ស្តីពីប្រភេទពាក្យសុំដែលតម្រូវឲ្យបង់ពន្ធ ចំនួនទឹកប្រាក់នៃពន្ធដាក់ពាក្យសុំ និង ចំនួនពន្ធដែលត្រូវបង់ ដើម្បីធ្វើសកម្មភាពក្រៅពីពាក្យសុំទៅតុលាការឲ្យសម្រេចសេចក្តី និង មាត្រដ្ឋានសម្រាប់គណនាប្រាក់ប្រដាប់ក្តី តុលាការក្រៅពីពន្ធ និង តម្លៃកម្មវត្ថុនៃបណ្តឹង។
• ប្រកាសលេខ ៥៤ កយប្រក/០៩ ចុះថ្ងៃទី ២២-០៦-០៩ ស្តីអំពីការកែតម្រួលឧបសម្ព័ន្ធ ១ និង ឧបសម្ព័ន្ធ ៤ នៃប្រកាសខាងលើ។
+ នីតិវិធីបណ្តឹងទាក់ទងនឹងឋានៈបុគ្គល៖
• ប្រាក់ប្រដាប់ក្តី មាត្រា ១០។
+ នីតិវិធីនៃរឿងក្តីរដ្ឋវប្បវេណី ដែលមិនមែនជាបណ្តឹង៖
• បន្ទុកនៃប្រាក់ប្រដាប់ក្តី
• ដីកាសម្រេចអំពីប្រាក់ប្រដាប់ក្តី
• ការអនុវត្តដោយបង្ខំអំពីប្រាក់ប្រដាប់ក្តី
• ការបង់ប្រាក់ប្រដាប់ក្តីជំនួសជាមុន
+ តារាងនៃពន្ធដាក់ពាក្យបណ្តឹង ពន្ធដាក់បណ្តឹងឧទ្ធរណ៍ និង ពន្ធដាក់ពាក្យបណ្តឹងសារទុក្ខ តាមតម្លៃកម្មវត្ថុនៃបណ្តឹង។

តើអ្វីទៅជាប្រាក់ប្រដាប់ក្តី?
○ ប្រាក់ប្រដាប់ក្តី គឺជាប្រាក់ពន្ធ ឬ សោហ៊ុយដែលភាគីត្រូវបង់ សម្រាប់ចាត់ការរឿងក្តីរបស់ខ្លួន ទៅតុលាការតាមបញ្ញត្តិច្បាប់។

តើការការពារខ្លួនត្រូវគោរពទៅតាមលក្ខខណ្ឌអ្វីខ្លះ ទើបអាចចាត់ទុកថាជាការការពារស្របច្បាប់ ហើយដែលអាចរួចផុតពីការទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌបាន?
○ មាត្រា ៣៣ នៃ​ក្រម​ព្រហ្មទណ្ឌ​ កំណត់​ថា ដើម្បី​ឲ្យ​អំពើ​ល្មើស​មួយ អាច​ចាត់ទុក​ថា​ ជា​ការពារ​ស្រប​ច្បាប់ ត្រូវ​​គោរព​ទៅតាម​លក្ខខណ្ឌ ដូចខាងក្រោម៖
• អំពើ​ល្មើស​នោះ ត្រូវ​តែ​ធ្វើ​ឡើង​​ ប្រឈម​នឹង​ទង្វើ​មួយទៀត (ការឈ្លានពាន) ដែល​ជា​​អំពើ​ល្មើស​ច្បាប់។ ឧទាហរណ៍៖ ក្នុងករណី​​ប៉ូលិស​ចូល​មក​ឆែកឆេរ​ផ្ទះ ដោយ​មាន​ដីកា​ពីតុលាការ​ត្រឹមត្រូវ ស្រាប់​តែ​ម្ចាស់​ផ្ទះ​ទាញ​កាំបិត​មក​កាប់​ប៉ូលិស នេះ​មិនមែន​ជា​ការការពារ​ស្របច្បាប់​ទេ ព្រោះ​ទង្វើ​របស់​ប៉ូលិស​ជា​ទង្វើ​ស្របច្បាប់។
• ក្នុង​ស្ថានភាព​ចាំបាច់​ដោយ​ចៀសមិនរួច មានន័យថា គាត់​មិនអាច​រត់គេច​ចេញ​ទៅណា​បានទេ គឺ​មាន​តែ​វាយតបតវិញដើម្បី​ការពារខ្លួន។
• បទល្មើស និង​ ការឈ្លានពាន ត្រូវ​តែ​កើតឡើងក្នុងពេល​ជាមួយ​គ្នា។ ប្រសិន​បើ​មាន​គេ​បាញ់​សម្លាប់​កូន ស្អែកឡើង ឳពុក​ទៅបាញ់​សម្លាប់​គេវិញ នេះ​មិនត្រូវ​ចាត់​ទុក​ថា​ជា​ការការពារ​ស្របច្បាប់​ទេ។
• មធ្យោបាយ​នៃ​ការការពារខ្លួន ត្រូវ​តែ​សមាមាត្រ​ទៅនឹង​ទម្ងន់​នៃ​ការឈ្លានពាន។ ឧបមាថា៖ មានគេ​កាន់​អង្កត់​អុស​តូច​មួយ​ចូលមករកវ៉ៃ​ ស្រាប់​តែ​ទៅទាញ​កាំភ្លើង​បាញ់​គេ​ស្លាប់ នេះ​មិន​ត្រូវ​ចាត់ទុក​ថា​ ជា​ការការពារស្របច្បាប់​ទេ។

តើក្នុងលក្ខខណ្ឌណាខ្លះ ដែលជនវិកលចរិតអាចរួចផុតពីការទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌបាន?
○ ដើម្បី​រួចផុត​ពី​ការ​ទទួលខុសត្រូវ​ទាំងស្រុង គឺ​ត្រូវ​មាន​លក្ខខណ្ឌ​ចាំបាច់​ពីរ (មាត្រា ៣១ នៃ​ក្រមព្រហ្មទណ្ឌ)៖
• វិបល្លាសស្មារតី​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​កើត​ឡើង នៅ​ក្នុង​ពេល​ប្រព្រឹត្ត​បទល្មើស។ ឧទាហរណ៍៖ ករណី​ជនវិកលចរិត​មិន​អចិន្រ្តៃយ៍ មានន័យថា មាន​​ពេល​ខ្លះ​ឆ្កួត ហើយ​ពេល​ខ្លះ​ទៀតដឹង​ខុសត្រូវ​ធម្មតា។ ក្នុងករណីនេះ បើ​សិន​បើ​​គាត់​ប្រព្រឹត្ត​បទល្មើសក្នុងពេល​​គាត់​ជា​ដឹង​ខុសត្រូវ​ធម្មតា គាត់​នឹង​ទទួលខុសត្រូវ​ព្រហ្មទណ្ឌ​​ធម្មតា។ លុះត្រាតែ​​បទល្មើស​ត្រូវ​បានប្រព្រឹត្ត ក្នុង​ពេល​ដែល​គាត់​ឆ្កួត​មិនដឹង​ខុសត្រូវ ទើប​អាច​រួចផុត​ពី​ការ​ទទួលខុសត្រូវ។
• លក្ខណៈ​វិបល្លាស​ស្មារតី ត្រូវ​តែ​មាន​លក្ខណៈ​ធ្ងន់ធ្ងរ ធ្វើ​ឲ្យ​ជនល្មើស​បាត់បង់​ការ​ដឹងខុសត្រូវ​ទាំងស្រុង។ ប្រសិន​បើ​មាន​វិបល្លាស​ស្មារតី​ដែរ ប៉ុន្តែអាច​នៅ​ដឹង​ខុសត្រូវ​ខ្លះៗ ជនល្មើស​​ត្រូវ​តែ​មាន​ការ​ទទួលខុសត្រូវ​ព្រហ្មទណ្ឌ គ្រាន់តែអាច​មាន​មាន​ការ​សម្រាលទោស។ ម្យ៉ាងទៀត មាត្រា ៣១ បាន​កំណត់​ថា ការវង្វេងស្មារតី ដែល​កើតមក​ពី​​ការប្រើប្រាស់​គ្រឿងស្រវឹង គ្រឿងញៀន ឬ​ សារជាតិដែល​ច្បាប់​ហាមឃាត់ មិន​អាច​ជាមូលហេតុ ដែល​អាច​ឲ្យ​ជនល្មើស​រួចផុត​ពី​ការទទួលខុសត្រូវ​ព្រហ្មទណ្ឌ​បានទេ។

តើក្នុងករណីណាខ្លះ ដែលនីតិជន (អាយុចាប់ពី ១៨ ឆ្នាំឡើងទៅ) អាចរួចផុតពីការទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌ?
○ ការ​មិនទទួលខុសត្រូវ​ព្រហ្មទណ្ឌ អាច​​កើតមាន​ក្នុង​ ៥​ ករណី ដែល​មាន​ចែង​ក្នុង​ មាត្រា ៣១ ដល់​មាត្រា ៣៧​ នៃ​ក្រមព្រហ្មទណ្ឌ៖
• ការមិនទទួលខុសត្រូវ​ ដោយ​សារ​មូលហេតុ​វិបល្លាស​ស្មារតី៖
មាត្រា ៣១ នៃ​ក្រមព្រហ្មទណ្ឌ​ចែងថា “កាលបើ​ជនណាម្នាក់​ប្រព្រឹត្ត​បទល្មើស នៅពេល​ដែល​ជននោះ​កើត​វិបល្លាស​ស្មារតី ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​បាត់បង់​នូវ​ការ​ដឹងខុសត្រូវ​របស់​ខ្លួន ជននោះ​មិន​ទទួលខុសត្រូវ​ព្រហ្មទណ្ឌ​ទេ”។ ដូចជា ជន​វិកលចរិតជាដើម ​មិន​មាន​ការ​ទទួលខុសត្រូវ​​​ផ្នែក​ព្រហ្មទណ្ឌ​ទេ។
​• ការអនុញ្ញាត​ដោយ​ច្បាប់ ឬ​ ដោយ​អាជ្ញាធរ​ស្របច្បាប់៖
អ្នក​ប្រព្រឹត្ត​អំពើ​ល្មើស ដោយ​មាន​ការ​អនុញ្ញាត​ពី​ច្បាប់ ឬ​ ដោយ​មាន​បញ្ជា​ពី​អាជ្ញាធរ​ស្របច្បាប់ មិន​មាន​ការ​ទទួលខុសត្រូវ​ព្រហ្មទណ្ឌ​នោះទេ។ ឧទាហរណ៍៖ ទាហានដែល​សម្លាប់​គូសត្រូវក្នុង​សមរភូមិ មិនត្រូវ​​​ជាប់ទោស​ពី​បទ​ឃាតកម្ម​ទេ។ ប៉ូលិសដែល​ទម្លុះទម្លាយ​ទ្វារ ចូល​ទៅ​ឆែកឆេរ​លំនៅដ្ឋាន​ឯកជន ទៅតាម​​សាលក្រម​តុលាការ ក៏​មិន​ត្រូវ​ជាប់ទោស​ពី​បទរំលោភលើលំនៅដ្ឋាន​ដែរ។
• ការការពារ​ស្របច្បាប់៖
ក្នុង​ករណី​ដែល​បទល្មើស​ត្រូវ​បានប្រព្រឹត្ត ដើម្បី​ការពារ​ខ្លួនឯង ការពារ​អ្នក​ដទៃ ឬ​ ការពារ​ទ្រព្យសម្បត្តិ ពី​ការ​រំលោភ​ឈ្លានពាន​ណាមួយ អ្នក​ប្រព្រឹត្ត​ល្មើស ត្រូវ​រួចផុត​ពីការ​ទទួលខុសត្រូវ​ព្រហ្មទណ្ឌ។
• ស្ថានភាព​ចាំបាច់៖
ករណីនេះ​ ស្រដៀង​គ្នា​នឹង​​ការការពារ​ស្របច្បាប់​ដែរ ប៉ុន្តែខុសត្រង់មិន​មាន​អំពើ​ឈ្លានពាន​ណាមួយ​នោះទេ។ អ្នក​ប្រព្រឹត្ត​ល្មើស ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ស្ថានភាព​ចាំបាច់​ដែល​កើតចេញ​ពី​​​​​លក្ខខណ្ឌ​ធម្មជាតិ ឬ​ ហេតុការណ៍​ណាមួយ ដូចជាក្នុង​ករណី​៖
· មិន​​មានអ្វី​​ទទួលទាន ​ឃ្លាន​ខ្លាំង​ជិត​ដាច់ពោះស្លាប់ ហើយ​ចាំបាច់​ត្រូវ​លួច​ចំណីអាហារ​មកទទួលទាន។
· គ្រូពេទ្យ ក្នុងពេល​ជួយសម្រាល​កូន ​ដើម្បី​ជួយជីវិត​ម្តាយ ចាំបាច់ត្រូវ​តែ​សម្លាប់​ទារកដែល​រៀបនឹង​កើត។
· អ្នក​បើក​ឡាន​ដាច់​ហ្វ្រាំង​​ចុះជម្រាល ហើយ​បង្ខំ​ចិត្តបើក​ចេញ​ពី​ផ្លូវ ទៅ​បុក​ផ្ទះ​អ្នកស្រុក ដើម្បី​ចៀសវាង​​កុំ​ឲ្យ​បុក​មនុស្ស​នៅខាងមុខ។ល។
° ការ​លួច ការសម្លាប់​ទារក ឬ​ ការ​បំផ្លាញ​ផ្ទះ​អ្នកស្រុក សុទ្ធសឹង​ជា​បទល្មើស​ព្រហ្មទណ្ឌ។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារ​តែ​អំពើ​ល្មើស​នេះ​ ត្រូវ​បាន​ប្រព្រឹត្ត​ក្នុង​ស្ថានភាព​ចាំបាច់ ដើម្បី​ជួយ​សង្រ្គោះខ្លួនឯង ឬ​ ជួយ​សង្រ្គោះ​អ្នកដទៃ អ្នកប្រព្រឹត្ត​អំពើ​ល្មើស​ ត្រូវ​រួចផុត​ពី​ការទទួលខុសត្រូវ។
• អនុភាព​នៃ​កម្លាំង ឬ​ ការ​បង្ខំ៖
ជនល្មើស ដែល​​ប្រព្រឹត្ត​ទង្វើ​ល្មើស ក្រោម​អានុភាព​នៃ​កម្លាំង​ណាមួយ​ ឬ​ ក្រោម​​ការ​បង្ខំ​ពី​អ្នក​ដទៃ ដូចជា ក្នុងករណី​មាន​គេ​​​ចាប់​កូន​ភ្ជង់​នឹង​ចុងកាំភ្លើង ហើយ​បង្ខំ​ឲ្យ​ឳពុក​ចូល​ទៅ​លួចលុយគេជាដើម មិនមាន​ការ​ទទួលខុសត្រូវ​ព្រហ្មទណ្ឌ​ចំពោះ​ទង្វើ​ល្មើស​នេះ​ទេ។

តើអនីតិជនអាចមានការទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌដែរឬទេ?
○ មាត្រា ៣៨ នៃ​ក្រមព្រហ្មទណ្ឌ​ ចែង​ថា “នីតិភាព​នៃ​ការ​ទទួលខុសត្រូវ​ព្រហ្មទណ្ឌ ត្រូវ​បាន​កំណត់​អាយុ​ចាប់​ពី ១៨​ ឆ្នាំ​ឡើងទៅ”។ ដូច្នេះ ទាល់តែ​ជនល្មើស​​មាន​អាយុ​ចាប់​ពី ១៨​ ឆ្នាំ​ទៅ ទើប​តុលាការ​អាច​ផ្តន្ទាទោស​​ផ្នែក​ព្រហ្មទណ្ឌ​បាន។ ទោស​ព្រហ្មទណ្ឌ គឺ ​សំដៅលើ​ទោស​ដាក់​ពន្ធនាគារ និង ​ទោស​ពិន័យ​ជាប្រាក់។ ជនល្មើស​ ដែល​ជា​អនីតិជនក្រោម​ ១៨​ ឆ្នាំ មិនត្រូវ​ទទួល​ទោស​ព្រហ្មទណ្ឌ​ទេ ប៉ុន្តែតុលាការ​​អាច​ចាត់វិធានការ​មួយចំនួន ដើម្បី​អប់រំកែប្រែ​ជនល្មើស។
☆ វិធានការ​ទាំងនេះអាចជា៖
• ការ​ប្រគល់​ជន​អនីតិ​ជន​ទៅ​ឲ្យ​ឳពុកម្តាយ ឬ​ អាណាព្យាបាល ដើម្បីអប់រំ។
• ការ​ហាមឃាត់​មិន​ឲ្យ​​ទៅ​កន្លែងណាមួយ ឬ​ ជួប​បុគ្គលណាមួយ ដូចជា មិន​ឲ្យ​ជួប​ជនរងគ្រោះ​នៃ​បទល្មើស ឬ​ ក៏​មិន​ឲ្យ​ជួប​​​អ្នក​សមគំនិត​ផ្សេងទៀត។
• ការ​បញ្ជូន​ទៅ​អនីតិជន​ទៅ​ដាក់​ក្នុង​មណ្ឌល​កែប្រែ។
☆ ទោះជា​យ៉ាងណា វិធានការ​ទាំងនេះ មិនមែន​ជាទណ្ឌកម្ម​​ព្រហ្មទណ្ឌនោះទេ ពីព្រោះ​ថា​ជាគោលការណ៍ អនីតិជន​មិនមាន​ការទទួលខុសត្រូវ​ព្រហ្មទណ្ឌ​នោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ មាត្រា ៣៩​ នៃ​ក្រមព្រហ្មទណ្ឌ​ចែងថា “តុលាការ​អាច​ប្រកាស​ទណ្ឌកម្ម​ព្រហ្មទណ្ឌ​ ទៅលើ​អនីតិជន​អាយុ​ចាប់​ពី​ ១៤​ ឆ្នាំ​ឡើងទៅ ប្រសិន​បើ​កាលៈទេសៈ​នៃ​បទល្មើស​ ឬ​ បុគ្គលិក​លក្ខណៈ​របស់​អនីតិជន​តម្រូវ”។
☆ នេះ​មានន័យថា ច្បាប់​ទុក​លទ្ធភាព​ឲ្យ​ចៅក្រម​ជា​អ្នក​ពិនិត្យ និង​ វាយតម្លៃលើ​ករណី​ជាក់ស្តែង​ថា តើ​​​បទល្មើស​ត្រូវ​បាន​ប្រព្រឹត្ត​ក្នុង​កាលៈទេសៈ​បែបណា? តើ​ជនល្មើសជា​អនីតិជន​នោះ (អនីតិជន​ចន្លោះ​ពី ១៤ ទៅ ១៨​ ឆ្នាំ) ​​មាន​បុគ្គលិក​​លក្ខណៈ​​​​បែបណា ដែល​​​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​​ប្រកាស​ដាក់​ទោស​ព្រហ្មទណ្ឌ​ដែរ​ឬទេ? ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ករណី​ចៅក្រម​សម្រេច​ដាក់ទោស​​ព្រហ្មទណ្ឌ ក្រមព្រហ្មទណ្ឌ​បាន​កំណត់​ថា ទោស​នោះត្រូវ​តែ​​កាត់បន្ថយ​ពាក់កណ្តាលពី​ទោស​ធម្មតា ​(មាត្រា ១៦០)​​។
☆ ឧទាហរណ៍៖ ក្នុងករណី​បទឃាតកម្ម ធម្មតា​ត្រូវ​ផ្តន្ទាទោស​ដាក់​ពន្ធនាគារ ពី​ ១០​ ឆ្នាំ​ ទៅ​ ១៥​ ឆ្នាំ។ ក៏ប៉ុន្តែ ចំពោះ​ជនល្មើស​ជា​​​អនីតិជន អាយុ​ចន្លោះ​ពី ១៤​ ឆ្នាំ ទៅ​១៨​ ឆ្នាំ ទោស គឺ​ត្រូវ​កាត់បន្ថយ​​ពាក់កណ្តាល គឺ​ មក​ត្រឹមពី ៥​ ឆ្នាំ ទៅ ៧​ ឆ្នាំ​កន្លះ​វិញ។ ក្នុងករណី​បទល្មើស ដែល​ត្រូវ​ជាប់​ពន្ធនាគារ​អស់មួយជីវិត គឺ​ ត្រូវ​កាត់បន្ថយ​មក​នៅ​​ត្រឹម ២០​ ឆ្នាំវិញ។ ទោស​ពិន័យ​ជាប្រាក់ ក៏​ត្រូវ​កាត់បន្ថយ​ពាក់កណ្តាល​​ដូចគ្នា​ដែរ។

តើបទឧក្រិដ្ឋ និង បទមជ្ឈិមខុសគ្នាត្រង់ណាខ្លះ?
○ ក្រមព្រហ្មទណ្ឌ​ថ្មី បែងចែក​បទល្មើស​ជា​ ៣​ ប្រភេទ ទៅតាម​កម្រិតទោស បទឧក្រិដ្ឋ (មាត្រា ៤៦)។
☆ បទល្មើស​មួយ​ ត្រូវ​ចាត់ទុក​ជា​បទឧក្រិដ្ឋ ប្រសិន​បើ​បទល្មើស​នោះ​ អាច​ត្រូវ​ផ្តន្ទាទោស​​​ដាក់ពន្ធនាគារ​លើស​ពី​ ៥ ឆ្នាំ ឬ​ ដាក់ពន្ធនាគារ​​​​អស់មួយ​ជីវិត។ ឧទាហរណ៍៖ បទឃាតកម្ម​គិតទុក​ជាមុន បទឃាតកម្ម​ដោយចេតនា បទរំលោភ​សេពសន្ថវៈ បទលួច​ដោយ​ហិង្សា (ប្លន់)។ល។
• បទមជ្ឈិម (មាត្រា ៤៧) បទល្មើស​មួយ ត្រូវ​ចាត់ទុក​ជា​បទមជ្ឈិម ប្រសិនបើ​កម្រិត​ទោស​ជាប់ពន្ធនាគារ​អតិបរមា​មាន​​លើស​ពី​ ៦ ថ្ងៃ រហូត​ដល់​ ៥ ឆ្នាំ។ ឧទាហរណ៍៖ បទមនុស្សឃាត​ដោយ​អចេតនា បទលួច បទ​ឆបោក បទបង្ករបួសស្នាម​ដោយ​អចេតនា។ល។
• បទលហុ (មាត្រា ៤៨) បទល្មើស​មួយ ត្រូវ​ចាត់ទុក​ជា​បទលហុ ប្រសិន​បើ​កម្រិត​ទោស​​ជាប់ពន្ធនាគារ​អតិបរមា រយៈពេល​ស្មើ ឬ​ តិច​ជាង ៦ ថ្ងៃ ឬ​ ក៏​​ជា​បទល្មើស ដែល​មិនមាន​ទោស​ជាប់ពន្ធនាគារ​សោះ គឺ​មាន​តែ​ទោស​ពិន័យ​ជា​ប្រាក់។ ឧទាហរណ៍៖ បទបរិហារកេរ្តិ៍ បទជេរប្រមាថ​ជាសាធារណៈ បទស្រវឹង​ជាក់ស្តែង​នៅ​ទីសាធារណៈ។ល។

ចុះបើអំពើល្មើស ត្រូវបានប្រព្រឹត្តនៅក្រៅទឹកដីកម្ពុជា ក្រៅនាវាកម្ពុជា ហើយក្រៅយន្តហោះកម្ពុជាទៀត តើក្រមព្រហ្មទណ្ឌខ្មែរអាចអនុវត្តបានដែរឬទេ?
○ ក្រមព្រហ្មទណ្ឌ​ខ្មែរ​អាច​អនុវត្ត​បានចំពោះ​បទល្មើស​ ដែល​ប្រព្រឹត្ត​នៅ​បរទេស ប្រសិន​បើ​ជនល្មើស ឬ ​ជនរងគ្រោះមាន​សញ្ជាតិខ្មែរ។
☆ បទល្មើស​ដែល​ប្រព្រឹត្ត​ដោយ​ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ (មាត្រា ១៩)
បទល្មើសដែល​ប្រព្រឹត្ត​នៅ​បរទេស ដោយពលរដ្ឋ​ខ្មែរអាច​យក​ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ​ខ្មែរ​ទៅ​អនុវត្ត​បាន តែ​ចំពោះ​បទឧក្រិដ្ឋ និង​ បទ​មជ្ឈិម​ប៉ុណ្ណោះ។ ចំពោះ​បទលហុ គឺ​មិន​អាច​យក​ទៅ​អនុវត្ត​បានទេ។ ចំពោះ​បទឧក្រិដ្ឋ និង​ បទមជ្ឈិម បទប្បញ្ញត្តិ​​ត្រូវ​បែងចែក​​ជា​ពីរ​ករណី៖
១. បើសិន​ជា​បទល្មើស​នោះ ជា​បទឧក្រិដ្ឋក្រមព្រហ្មទណ្ឌ​ខ្មែរ​ត្រូវ​យក​ទៅ​អនុវត្ត​ ទោះជា​បទឧក្រិដ្ឋ​​នោះមានចែង ឬ​ គ្មាន​ចែងក្នុង​ច្បាប់​​របស់​​ប្រទេស​ ដែល​​ជា​ទី​កន្លែង​ប្រព្រឹត្ត​បទល្មើស​ក៏ដោយ។
២. ផ្ទុយ​ទៅវិញ ប្រសិន​បើ​បទល្មើស​នោះ ជា​បទ​មជ្ឈិម​ទាល់​តែ​បទមជ្ឈិមនោះ មាន​ចែង​នៅ​ក្នុង​ច្បាប់​​របស់​ប្រទេស ដែល​ជា​កន្លែង​ប្រព្រឹត្ត​បទល្មើស ទើប​​គេ​អាច​យក​ក្រមព្រហ្មទណ្ឌ​ខ្មែរ​ទៅ​អនុវត្ត​បាន។ បទល្មើស​ខ្លះ ដូចជា “បទ​ស្លៀកដណ្តប់បែបព្រះពុទ្ធសាសនា​ ដោយ​គ្មាន​សិទ្ធិ” ជាដើម គឺ​ជា​បទមជ្ឈិមក្នុង​ក្រមព្រហ្មទណ្ឌ​ខ្មែរត្រង់មាត្រា ៥០៨។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​​​ប្រទេស​ខ្លះទៀត ដែល​មិនកាន់​ពុទ្ធសាសនា​ បទល្មើស​បែបនេះ​​​​ មិនមាន​ចែង​​ក្នុង​ច្បាប់​ទេ។ ដូច្នេះ ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ​ខ្មែរ​មិនអាច​យក​ទៅ​អនុវត្ត​បានទេ ចំពោះ​បទ​ល្មើសដែល​ប្រព្រឹត្ត​ក្នុង​ប្រទេស​នោះ បើទោះជា​ជនល្មើស​មាន​សញ្ជាតិ​ខ្មែរ​ក៏ដោយ។ គួរ​​បញ្ជាក់បន្ថែម​ថា ចំពោះ​ករណី​ទាំងពីរ​ខាងលើ (បទឧក្រិដ្ឋ និង​ បទមជ្ឈិម) ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ​ខ្មែរ​នៅ​តែ​អាច​យក​ទៅ​អនុវត្ត​បាន ទោះបី​ជា​ជនល្មើស​ទទួល​បាន​សញ្ជាតិខ្មែរ ក្រោយ​ពេល​ប្រព្រឹត្ត​បទល្មើស​ក៏ដោយ។ ឧបមាថា៖ ជនបរទេស​ម្នាក់​ប្រព្រឹត្ត​បទឧក្រិដ្ឋ នៅ​ក្រៅ​ទឹកដី​កម្ពុជា។ ក្រោយ​មក​ជនល្មើស​នេះ ទទួល​បាន​សញ្ជាតិខ្មែរ។ ក្នុងករណីនេះ ជនល្មើស​អាច​ត្រូវ​តុលាការ​កម្ពុជា​​​ យក​មក​កាត់ទោស​តាម​ច្បាប់​ព្រហ្មទណ្ឌ​ខ្មែរ​បាន។
☆ បទល្មើស​ដែល​ប្រព្រឹត្ត​ទៅលើ​ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ (មាត្រា ២០)
ច្បាប់​ព្រហ្មទណ្ឌ​ខ្មែរ ​​អាច​អនុវត្ត​បាន​ទៅលើ​គ្រប់បទឧក្រិដ្ឋ​ ដែល​ប្រព្រឹត្ត​នៅ​បរទេស បើសិន​ជា​ជនរងគ្រោះ​មាន​សញ្ជាតិ​ខ្មែរ បើទោះជា​ជនល្មើស​ជា​ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ ឬ​ ក៏​ជា​ពលរដ្ឋ​បរទេស​ក៏ដោយ។ តាមរយៈ​​មាត្រា​នេះ យើងអាច​សន្និដ្ឋាន​បាន​​ថា ចំពោះ​បទល្មើស ដែល​ប្រព្រឹត្ត​ទៅលើ​ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ ច្បាប់​ព្រហ្មទណ្ឌ​ខ្មែរ​អាច​យក​ទៅ​អនុវត្ត​បាន តែ​ចំពោះ​បទឧក្រិដ្ឋ​ប៉ុណ្ណោះ មិនអាច​យក​ទៅ​អនុវត្ត​ចំពោះ​បទមជ្ឈិម​បានទេ (ខុស​ពី​ច្បាប់​បារាំង ដែល​ក្រមព្រហ្មទណ្ឌ​អាច​យក​ទៅ​អនុវត្ត​បាន​ចំពោះ​បទមជ្ឈិម ប្រព្រឹត្ត​នៅបរទេសទៅលើ​ពលរដ្ឋ​បារាំង)។ ក្រៅ​ពី​បទល្មើស​ពាក់ព័ន្ធ​នឹង​ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ ច្បាប់​ព្រហ្មទណ្ឌ​ខ្មែរ​អាច​យក​ទៅ​អនុវត្ត​​បាន ចំពោះ​បទល្មើស​​​ផ្សេងទៀត ដែល​ប្រព្រឹត្ត​នៅ​បរទេស បើទោះជាជនល្មើស ឬ​ ជនរងគ្រោះ​មិនមែន​ជា​ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​ក៏ដោយ (មាត្រា ២២)៖
- បទល្មើស​ប្រឆាំង​នឹង​សុវត្ថិភាព​នៃ​ព្រះរាជាណាចក្រ​កម្ពុជា។
- បទល្មើស​ក្លែងត្រា​ផ្លូវការ​នៃ​ព្រះរាជាណាចក្រ​កម្ពុជា។
- បទល្មើស​ក្លែងរូបិយវត្ថុ និង​ ធនបត្រ​ជាតិ​ ដែល​មាន​តម្លៃ​ស្របច្បាប់​នៅ​​កម្ពុជា។
- បទល្មើស​ប្រឆាំង​នឹង​​ទីតាំង ឬ​ ភ្នាក់ងារ​ទូត ឬ​ កុងស៊ុល​នៃ​ព្រះរាជាណាចក្រ​កម្ពុជា។

តើក្រមព្រហ្មទណ្ឌថ្មីនេះ អនុវត្តទៅលើបទល្មើសដែលប្រព្រឹត្តចាប់ពីពេលណា?
○ ក្រម​ព្រហ្មទណ្ឌ​ថ្មី​​ អាច​អនុវត្ត​បាន​តែ​ចំពោះ​បទល្មើស​ណា ដែល​ប្រព្រឹត្ត​ក្រោយ​​ក្រម​នេះ​​ចាប់ផ្តើម​អនុវត្ត​តែ​ប៉ុណ្ណោះ (១១​ ធ្នូ ២០១០ នៅ​ភ្នំពេញ និង ២១ ធ្នូ ២០១០ នៅ​តាម​បណ្តា​ខេត្ត-ក្រុង​ផ្សេងទៀត)។ នេះ​គឺ​ជា​គោលការណ៍​ដែល​មាន​តម្លៃ​ជា​សកល។ នៅ​ក្នុង​ក្រមព្រហ្មទណ្ឌ​ខ្មែរ ​នៅត្រង់​មាត្រា ៣ ចែង​ថា “មានតែ​អំពើ​ដែល​បង្កើត​ជាបទល្មើស​ នៅពេល​ដែល​អំពើ​នោះ​មានចែង​ក្នុង​បទប្បញ្ញត្តិ​ព្រហ្មទណ្ឌ​ជាធរមាន​ប៉ុណ្ណោះ ទើប​ត្រូវ​ផ្តន្ទាទោស​ព្រហ្មទណ្ឌបាន“។
☆ ដូច្នេះ អំពើ​ដែល​ប្រព្រឹត្ត​នៅ​មុនពេល​ក្រមព្រហ្មទណ្ឌ​​ត្រូវ​ចាប់អនុវត្ត មិនត្រូវ​ចាត់​ទុក​ជា​បទល្មើស​ព្រហ្មទណ្ឌ​ទេ។ ជនល្មើស​ ក៏​មិនអាច​ត្រូវ​យក​មក​ផ្តន្ទាទោស​ព្រហ្មទណ្ឌ​បានដែរ លើកលែង​តែ​ក្នុងករណី​​​​​ អំពើ​ល្មើស​​មានចែង​នៅ​ក្នុង​ច្បាប់ចាស់​រួចហើយ​ ដូចជា បទ​មនុស្សឃាត បទលួច ប្លន់ ឆបោក ជាដើម ដែល​មានចែង​ក្នុង​ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ​អន្តរកាល (ច្បាប់អ៊ុនតាក់)។ ក្នុងករណីនេះ ជនល្មើស​អាច​ត្រូវ​យក​មក​ផ្តន្ទាទោស​បាន តាម​អំណាច​ច្បាប់​ចាស់។

ក្រមព្រហ្មទណ្ឌត្រូវបានព្រះមហាក្សត្រឡាយព្រះហស្តលេខាប្រកាសឲ្យប្រើ តាំងពីថ្ងៃទី ៣០ វិច្ឆិកា ២០០៩ ម៉្លេះ។ ហេតុអ្វីទើបនឹងចាប់ផ្តើមអនុវត្តនៅពេលនេះ?
○ ក្រមព្រហ្មទណ្ឌថ្មី​របស់​កម្ពុជា បាន​ចូល​ជា​ធរមាន​តាំង​ពី​មួយ​រយៈ​កន្លង​ទៅហើយ ក៏ប៉ុន្តែក្រមនេះ​នៅមិនទាន់​​អាច​យក​ទៅ​អនុវត្ត​បាន ដោយហេតុថានៅ​​មាត្រា​ចុងក្រោយ (មាត្រា ៦៧២) ចែងថា “លើកលែង​តែ​បទប្បញ្ញត្តិ​ទូទៅ បទប្បញ្ញត្តិ​ដទៃទៀត​ ត្រូវ​យក​ទៅ​អនុវត្ត​ក្នុង​រយៈពេល ១ ឆ្នាំ ក្រោយ​ការ​ចូលជាធរមាន​នៃ​ក្រមនេះ”។
° ក្រោយ​ពី​បាន​ចុះផ្សាយ​នៅ​ក្នុង​រាជកិច្ច ក្រមព្រហ្មទណ្ឌ​ថ្មី​ត្រូវ​ចូលជាធរមាន នៅភ្នំពេញនៅថ្ងៃ​ទី ​១១ ធ្នូ ២០០៩ និង​ នៅ​តាម​បណ្តា​ខេត្ត-ក្រុង​ផ្សេងទៀត នៅ​ថ្ងៃ​ទី​ ២១ ធ្នូ ២០០៩ (១០​ ថ្ងៃក្រោយ​ពី​ចូលជាធរមាន​នៅ​ភ្នំពេញ)។ ១ ឆ្នាំ​ក្រោយ​ពី​ចូលជាធរមាន​ ទើប​ក្រមថ្មីនេះ​ចាប់ផ្តើម​អនុវត្ត នៅ​​ខែ​ ធ្នូ ២០១០ ​នេះ។

តើមន្រ្តីមានកាតព្វកិច្ចដូចម្តេចខ្លះ?
○ មន្រ្តីមានកាតព្វកិច្ច ដូចជា៖
• កាតព្វកិច្ចក្នុងការប្រតិបត្តិការងារ
• កាតព្វកិច្ចគោរពតាមឋានានុក្រម
• កាតព្វកិច្ចអព្យាក្រឹតភាព
• កាតព្វកិច្ចរក្សាការសម្ងាត់វិជ្ជាជីវៈ
• កាតព្វកិច្ចមិនបំពេញមុខងារត្រួត
• កាតព្វកិច្ចភក្តីភាព
• កាតព្វកិច្ចមិនប្រាថ្នាផលប្រយោជន៍

តើគោលការណ៍គ្រឹះក្នុងមុខងារសាធារណៈមានអ្វីខ្លះ?
○ គោលការណ៍គ្រឹះក្នុងមុខងារសាធារណៈ មាន៖
• គោលការណ៍និរន្តរភាពនៃសេវាសាធារណៈ។
• គោលការណ៍នីត្យានុកូលភាព។
• គោលការណ៍សិទ្ធិស្មើគ្នាចំពោះមុខច្បាប់។
• គោលការណ៍សិទ្ធិស្មើគ្នាចំពោះអ្នកប្រើប្រាស់សេវាសាធារណៈ។
• គោលការណ៍អព្យាក្រឹត្យភាពនៅក្នុងមុខងារសាធារណៈ។
• គោលការណ៍នៃការផ្លាស់ប្តួរ​ មន្រ្តីរាជការទៅតាមតម្រូវការចាំបាច់នៃសេវា។

តើចក្ខុវិស័យនៃមុខងារសាធារណៈនៅកម្ពុជាមានអ្វីខ្លះ?
○ ចក្ខុវិស័យនៃមុខងារសាធារណៈនៅកម្ពុជា មាន៖
• ទឹកចិត្តបម្រើការងារមុះមុត
• ភក្តីភាព
• ផ្តោតលើសេវា
• សីលធម៌វិជ្ជាជីវៈ

ចូរឲ្យនិយមន័យមុខងារសាធារណៈ?
○ សំដៅលើបណ្តុំនៃអ្នកធ្វើការរាជការ ទាំងបុរស ទាំងស្រ្តី នៅគ្រប់ផ្នែកទាំងអស់ដែលមានប្រភេទផ្សេងៗគ្នា និង ប្លែកពីគ្នា ហើយស្ថិតនៅក្នុងក្របខណ្ឌណាមួយដែលមានសិទ្ធិ និង កាតព្វកិច្ចព្រមទាំងទទួលបានប្រាក់បៀវត្សពីរដ្ឋ។
° គឺជា រូបវន្តបុគ្គលដែលស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងនៃច្បាប់ ស្តីពីសហលក្ខន្តិកៈគត្តិយុត្តណាមួយ។ បុគ្គលិកណាក៏ដោយ ដែលស្ថិតនៅក្រោមវិធាននៃនីតិសាធារណៈ គឺ មានសមត្ថភាពគតិយុត្តដូចគ្នា។
° ជាសកម្មភាពដែលត្រូវបំពេញឡើង ដោយជនគ្រប់រូបណា ដែលការងារអចិន្រ្តៃយ៍នៅក្នុងវិស័យសាធារណៈ នៃការងាររាជការ គេមិនគិតពីប្រភេទមនុស្ស ឬ ប្រភេទគតិយុត្តទេ។

តើនីតិមុខងារសាធារណៈគឺជាអ្វី?
○ នីតិមុខងារសាធារណៈ​ គឺជាកន្សោមនៃវិធានដោយឡែក ដែលត្រូវយកទៅអនុវត្តចំពោះបុគ្គលទាំងឡាយ ដែលត្រូវបានប្រើប្រាស់ឲ្យបំពេញកិច្ចការនានា ជាប្រយោជន៍របស់រដ្ឋបាល។

បើមានការសើរើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ កែប្រែរបបប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស និង របបរាជានិយមអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ស្នើរឡើងដោយព្រះមហាក្សត្រ ឬ នាយករដ្ឋមន្រ្តី ឬ តំណាងរាស្រ្ត ឬ ប្រជាពលរដ្ឋ តើអាចធ្វើបានដែរឬទេ? ព្រោះអ្វី? ចូរពន្យល់។
○ មិនអាចធ្វើបានឡើយ កាលបើប៉ះពាល់ដល់ប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស និង របបរាជានិយមអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ (មាត្រា ១៥៣ រន)។

តើមាននរណាខ្លះអាចផ្តើមធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញបាន? មានអ្វីធ្វើជាលិខិតូបករណ៍នៃវិសោធនកម្មនេះ?
○ ព្រះមហាក្សត្រ នាយករដ្ឋមន្រ្តី ប្រធានរដ្ឋសភា តាមការស្នើររបស់តំណាងរាស្រ្ត ១/៤ នៃសមាជិកសភាទាំងមូល (មាត្រា ១៣២ រន)។
° ធ្វើឡើងដោយច្បាប់ធម្មនុញ្ញមួយ ដែលអនុម័តតាមមតិភាគច្រើន ២/៣ នៃសមាជិករដ្ឋសភាទាំងមូល (មាត្រា ១៥១ រន)។

តើនរណាជាអ្នកបង្កើតរដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ ១៩៩៣?
○ គឺជាសភាធម្មនុញ្ញ ជាអ្នករៀបរៀង និង អនុម័តក្នុងសំលេង ២/៣ ដែលមានសមាជិក ១២០ រូប រួចប្រកាសឲ្យប្រើដោយព្រះមហាក្សត្រ។

តើប្រជារាស្រ្តខ្មែរអាចចូលរួមក្នុងសមាជជាតិ អំពីប្រយោជន៍ជាតិ លើកបញ្ហា ឬ សំណូមពរជូនរដ្ឋដោះស្រាយបានដែរឬទេ?
○ សមាជជាតិ បើកឲ្យរាស្រ្តជ្រាបដោយផ្ទាល់ អំពីរឿងប្រយោជន៍ជាតិ លើកបញ្ហា ឬ សំណូមពរជូនរដ្ឋដោះស្រាយបាន (មាត្រា ១៤៧ រន)។

តើសមាជជាតិជាអ្វី? នរណាជាអ្នករៀបចំឡើង និង ធ្វើជាអធិបតី?
• សមាជជាតិ ជាការបើកអង្គប្រជុំដ៏ធំរវាងថ្នាក់ដឹកនាំជាតិ ជាមួយប្រជាពលរដ្ឋលើកិច្ចការដែលជាប្រយោជន៍ជាតិ បញ្ហា និង សំណូមពរទាំងឡាយរបស់ប្រជារាស្រ្ត ជូនរដ្ឋអំណាចដោះស្រាយ (មាត្រា ១៤៧ រន)
• សមាជជាតិ ប្រព្រឹត្តទៅក្រោមអធិបតីនៃព្រះមហាក្សត្រ នៅរៀងរាល់ឆ្នាំនៃដើមខែ ធ្នូ តាមការកោះរបស់នាយករដ្ឋមន្រ្តី (មាត្រា ១៤៨ រន)

តើនរណាខ្លះអាចបញ្ជូនច្បាប់ដែលអនុម័តរូចទៅក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ ក្រោយច្បាប់នោះប្រកាសរួចហើយ?
• មានព្រះមហាក្សត្រ នាយករដ្ឋមន្រ្តី ប្រធានរដ្ឋសភា តំណាងរាស្រ្ត ១/១០ ប្រធានព្រឹទ្ធសភា ឬ សមាជិកព្រឹទ្ធសភា ១/៤ ឬ តុលាការ អាចសុំឲ្យក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ ពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាពនៃច្បាប់នោះ (មាត្រា ១៤១ រន)
• ប្រជារាស្រ្តមានសិទ្ធិប្តឹងអំពីធម្មនុញ្ញភាពនៃច្បាប់ តាមរយៈតំណាងរាស្រ្ត ឬ ប្រធានរដ្ឋសភា ឬ សមាជិកព្រឹទ្ធសភា ឬ ប្រធានព្រឹទ្ធសភា ព្រះមហាក្សត្រ នាយករដ្ឋមន្រ្តី ឬ តុលាការ (មាត្រា ១៤១ រន)

តើនរណាខ្លះអាចបញ្ជូនច្បាប់ដែលអនុម័តរួចទៅក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ មុនច្បាប់នោះប្រកាសឲ្យប្រើ?
○ មានព្រះមហាក្សត្រ នាយករដ្ឋមន្រ្តី ប្រធានរដ្ឋសភា តំណាងរាស្រ្ត ១/១០ ប្រធានព្រឹទ្ធសភា ឬ សមាជិកព្រឹទ្ធសភា ១/៤ ត្រូវសំរេចក្នុងរយៈពេល ៣០ ថ្ងៃយ៉ាងយូរ (មាត្រា ១៤០ រន)។

តើសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញមានវិសមមតិភាពដែរឬទេ?
○ មានវិសមមតិភាពជាមួយមុខងារសមាជិកព្រឹទ្ធសភា រដ្ឋសភា រាជរដ្ឋាភិបាល ចៅក្រមក្នុងតំណែង តំណែងណាមួយក្នុងមុខងារសាធារណៈ ប្រធាន ឬ អនុប្រធានគណបក្សនយោបាយ ឬ អនុប្រធានសហជីព (មាត្រា ១៣៩ រន)។