តើក្នុងករណីណាខ្លះដែលរដ្ឋសភាអាចរំលាយបាន?
○ ករណីណាដែលរដ្ឋសភា អាចរំលាយបាន៖
• ក្នុងកាលៈទេសៈ ដែលរាជរដ្ឋាភិបាលត្រូវបានទំលាក់ ២ ដងក្នុងរយៈពេល ១២ ខែ។
• ក្នុងករណីមានការស្នើសុំពីនាយករដ្ឋមន្ត្រី ឬ មានការយល់ព្រមពីប្រធានរដ្ឋសភា។

តើក្នុងករណីណាខ្លះដែលរដ្ឋសភាមិនអាចរំលាយបាន?
○ ករណីដែលរដ្ឋសភា មិនអាចរំលាយបាន គឺ៖
• ក្នុងកាលៈទេសៈប្រទេសជាតិស្ថិតក្នុងភាពអាសន្ន។
• តាមសំណើសុំព្រះមហាក្សត្រក្នុងពេលមានសង្គ្រាមឬកាលៈទេសៈពិសេស បន្តបាន ១ ឆ្នាំម្តងៗ តាមមតិយល់ព្រមយ៉ាងតិច ២/៣ នៃសមាជិករដ្ឋសភាទាំងមូល។
• ក្នុងករណីពុំមានការស្នើសុំពីនាយករដ្ឋមន្ត្រី ឬ ពុំមានការយល់ព្រមពីប្រធានរដ្ឋសភា។

តើមានកត្តាអ្វីដែលរដ្ឋសភាចាប់បដិសន្ធិឡើងបាន? ចូរពន្យល់?
○ កត្តាដែលរដ្ឋសភាចាប់បដិសន្ធិឡើងបាន គឺ៖
• នៅពេលដល់អាណត្តិ ៥ ឆ្នាំ ជ្រើសរើសម្តង ដោយការបោះឆ្នោតពីប្រជាពលរដ្ឋ។
• កើតឡើងក្រោយ ៦០ ថ្ងៃ យ៉ាងយូរ ក្រោយពីមានការរំលាយរដ្ឋសភា ក្នុងពេលដែលរាជរដ្ឋាភិបាលត្រូវទំលាក់ ២ ដងក្នុងរយៈពេល ១២ ខែ។
• ក្នុងកាលៈទេសៈពិសេស ពុំអាចបោះឆ្នោតបានក្នុង ១ ឆ្នាំម្តងៗ តាមសំណើរបស់ព្រះមហាក្សត្រ ដោយមតិយល់ព្រម ២/៣ នៃសមាជិករដ្ឋសភា។

តើមានកត្តាអ្វីទៅដែលអាចធ្វើឲ្យរដ្ឋសភាត្រូវរំលាយបាន? នរណាជាអ្នករំលាយ?
○ កត្តាដែលអាចធ្វើឲ្យរដ្ឋសភាត្រូវរំលាយបាន គឺនៅពេលដែលរាជរដ្ឋាភិបាល ត្រូវបានទំលាក់ ២ ដងក្នុងរយៈពេល ១២ ខែ។ អ្នករំលាយបាន គឺ ព្រះមហាក្សត្រ ក្រោយមានការស្នើពីនាយករដ្ឋមន្ត្រី ដោយមានការយល់ព្រមពីប្រធានរដ្ឋសភា។

តើសមាជិករដ្ឋសភាមានវិសមិតភាពជាមួយគណៈរដ្ឋមន្ត្រីដែរឬទេ? ព្រោះអ្វី? ចូរបកស្រាយ។
○ ពុំមានទេ មានតែជាមួយមុខងារសាធារណៈ ជាសកម្ម និង សមាជិកស្ថាប័នដទៃទៀតប៉ុណ្ណោះ។

តើតំណាងរាស្ត្រមានអភ័យឯកសិទ្ធិយ៉ាងដូចម្តេច? ការចាប់ខ្លួន ឃុំខ្លួន ឃាត់ខ្លួន តំណាងរាស្ត្របាន ក្នុងករណីអ្វី?
○ តំណាងរាស្រ្តមានអភ័យឯកសិទ្ធិសភា មិនអាចត្រូវបានចោទប្រកាន់ ចាប់ខ្លួន ឃុំខ្លួន ឃាត់ខ្លួន ដោយការសំដែងមតិយោបល់ ក្នុងការបំពេញមុខងាររបស់ខ្លួនទេ។ ករណីនេះ អាចធ្វើទៅបានលុះត្រាតែមានការយល់ព្រមពីរដ្ឋសភា ឬ គណៈកម្មាធិការអចិន្ត្រៃយ៍រដ្ឋសភានៅចន្លោះសម័យប្រជុំ លើកលែងតែក្នុងករណីបទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌជាក់ស្តែង ហើយក្រសួងមាន សមត្ថកិច្ច ត្រូវរាយការណ៍ជូនរដ្ឋសភាសម្រេចជាបន្ទាន់។
📍​គណៈកម្មាធិការអចិន្ត្រៃយ៍ ត្រូវដាក់ជូនសម័យប្រជុំរដ្ឋសភាខាងមុខ អនុម័តតាមមតិភាគច្រើន ២/៣ នៃសមាជិករដ្ឋសភាទាំងអស់។ ក្នុងករណីទាំងអស់ខាងលើនេះត្រូវផ្អាក ប្រសិនបើមានមតិភាគច្រើន ៣/៤ ឲ្យផ្អាក។

អ្វីទៅជាតំណាងរាស្រ្តជាអ្វី?
○ តំណាងរាស្រ្ត ជាតំណាងប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរក្នុងមណ្ឌល និង ប្រជាជាតិខ្មែរទាំងមូល តាមអាណត្តិបោះឆ្នោត។ បំរើការងារក្នុងនាមប្រជាពលរដ្ឋជាអ្នកបង្កើត និង អនុម័តច្បាប់ ដោយមានអភ័យឯកសិទ្ធិសភា។

តើក្រុមប្រឹក្សាគណៈមេធាវីមានមុខងារ និង ភារកិច្ចអ្វីខ្លះ?
○ ក្រុមប្រឹក្សាគណៈមេធាវី ជាអ្នកសម្រេចកំណត់នូវគោលនយោបាយសំខាន់ៗ ដើម្បីឲ្យប្រធានគណៈមេធាវីដឹកនាំអនុវត្តជាប្រចាំ។ ក្រុមប្រឹក្សាគណៈមេធាវីមានភារកិច្ច ដូចតទៅ៖
• ធ្វើបទបញ្ជាផ្ទៃក្នុង និង ក្រមសីលធម៌។
• សម្រេចឲ្យចុះឈ្មោះធ្វើកម្មសិក្សា និង ចុះឈ្មោះក្នុងបញ្ជីគណៈមេធាវី។
• សម្រេចលើការស្នើសុំអនុញ្ញាតទាំងឡាយ ដែលធ្វើឡើងដោយមេធាវី។
• ពិនិត្យកិច្ចព្រមព្រៀង និង ឯកសារទាំងឡាយដែលមេធាវីមានកាតព្វកិច្ចត្រូវដាក់ឲ្យពិនិត្យ ហើយបញ្ចេញមតិណែនាំលើកិច្ចព្រមព្រៀង និង ឯកសារទាំងនោះ។
• ត្រួតពិនិត្យ ការកាន់កាប់ទៀងទាត់នៃបញ្ជីគណនេយ្យរបស់មេធាវី។
• ធានាការគោរពវិន័យ និង ការដាក់វិន័យ។
• ធានារ៉ាប់រងការរៀបចំ និង ការគ្រប់គ្រងសេវាទូទៅរបស់គណៈមេធាវី។
• គ្រប់គ្រងទ្រព្យសម្បត្តិ និង ថវិការរបស់គណៈមេធាវី។
• កំណត់ចំនួនទឹកប្រាក់ភាគទានរបស់មេធាវីម្នាក់ៗ និង បង់ប្រាក់ធានារួមសម្រាប់វិជ្ជាជី​វៈមេធាវី។
• គ្រប់គ្រងបេឡានៃមូលនិធិរបស់គណៈមេធាវី។
• បញ្ចេញមតិលើបញ្ហាទាំងឡាយ ដែលទាក់ទងនឹងវិស័យយុត្តិធម៌ និង សិទ្ធិរបស់មេធាវីនៅក្នុងវិស័យការពារជាអាទិ៍ នៅពេលមានការអញ្ជើញពីអាជ្ញាធរសាធារណៈ។
• កិច្ចការសំខាន់ៗផ្សេងទៀត ពាក់ព័ន្ធវិជ្ជាជីវៈមេធាវីទោះបីមិនបានចែងក្នុងមាត្រ ១៩ នៃច្បាប់ស្តីពីលក្ខន្តិកៈមេធាវីក៏ដោយ។

ចូរពន្យល់អំពីទំនាក់ទំនងមេធាវីជាមួយអតិថិជន?
○ ការពន្យល់អំពីទំនាក់ទំនងមេធាវីជាមួយអតិថិជន មានដូចជា៖
• មេធាវី និង អតិថិជនបង្កើតទំនាក់ទំនងរវាងគ្នា តាមរយៈកិច្ចសន្យាដែលអតិថិជនបង្ហាញឆន្ទៈ ចង់ឲ្យមេធាវីផ្តល់សេវាកម្មផ្នែកច្បាប់ឲ្យខ្លួន ហើយមេធាវីក៏បង្ហាញឆន្ទៈយល់ព្រម។
• កិច្ចសន្យារវាងមេធាវី និង អតិថិជនជាកិច្ចសន្យាមធ្យោបាយ មានន័យថា នៅក្នុងការបំពេញបេសកកម្មរបស់ខ្លួន មេធាវីត្រូវស្ថិតនៅជាម្ចាស់នៃមធ្យោបាយការពារ។
• មេធាវីមិនត្រូវផ្តល់ការធានាចំពោះអតិថិជន ទាក់ទងនឹងលទ្ធផលវិជ្ជមាននៃរឿងក្តីឡើយ។
• ក្នុងគ្រប់រឿងអ្វីក៏ដោយ មេធាវីត្រូវមានលិខិតប្រគល់សិទ្ធិ ឬ លិខិតប្រគល់សិទ្ធិតំណាងដោយអាណត្តិ ឬ ពាក្យពឹងពាក់ពីអតិថិជនរបស់ខ្លួន។
• ខ្លឹមសារនៃលិខិតទាំងអស់នេះ ត្រូវសរសេរលំអិតអំពីសិទ្ធិ និង តួនាទីរបស់មេធាវីដែលអតិថិជនប្រគល់ឲ្យស្របតាមច្បាប់ និង តម្រូវការដែលគណៈមេធាវីកំណត់។
• ការទាក់ទងជាមួយអតិថិជន ត្រូវធ្វើដោយចំពោះ និង ​ផ្ទាល់ខ្លួន។ មេធាវីមិនអាចទទួលរឿងក្តីមួយ តាមរយៈគតិយជនបានឡើយ បើខ្លួនគ្មានសេរីភាព និង ចូលទាក់ទងផ្ទាល់ខ្លួនជាមួយអតិថិជនដែលមានរឿងនោះ។
💥 វិធានខាងលើនេះ មិនអាចត្រូវប្រតិបត្តិតាមបាន ល្គឹកណាមេធាវីដើរតួជាអ្នកឆ្លើយឆ្លងរបស់មេធាវីម្នាក់ទៀត។

ចូរពន្យល់អំពីការទទួលខុសត្រូវរបស់មេធាវី?
○ នៅក្នុងការប្រកបវិជ្ជាជីវៈរបស់មេធាវី ត្រូវទទួលខុសត្រូវ បើឃើញថា មេធាវីមានកំហុស។ ការទទួលខុសត្រូវរបស់មេធាវីមានដូចតទៅ៖
☆ ការទទួលខុសត្រូវចំពោះអតិថិជន មេធាវីមានកំហុសក្នុងការប្រកបវិជ្ជាជីវៈរបស់ខ្លួន អាចត្រូវទទួលខុសត្រូវចំពោះអតិថិជនពីរយ៉ាងគឺ៖
ក. ការទទួលខុសត្រូវផ្នែករដ្ឋប្បវេណី បើមេធាវីមានកំហុសក្នុងការប្រកបវិជ្ជាជីវៈ អាចត្រូវទទួលខុសត្រូវសងការខូចខាតចំពោះអតិថិជន។ មេធាវីនោះ អាចត្រូវអតិថិជនប្តឹងទៅគណៈមេធាវី និង តុលាការដើម្បីទាមទារការខូចខាតដោយសារកំហុសរបស់មេធាវី។ ហេតុនេះហើយ បានជាតម្រូវឲ្យមេធាវីបង់ប្រាក់ធានារ៉ាប់រងការទទួលខុសត្រូវរបស់ខ្លួនក្នុងវិជ្ជាជីវៈ។ ដើម្បីឲ្យមេធាវីទទួលខុសត្រូវ ចំពោះការខូចខាតរបស់អតិថិជនបាន លុះត្រាតែអតិថិជនអាចបង្ហាញនូវធាតុបីសំខាន់ គឺ៖
- មានកំហុសរបស់មេធាវី (ដោយចេតនា ឬ អចេតនា) ធ្វើឲ្យអតិថិជនខូចផលប្រយោជន៍
- មានការខូចខាត ឬ ខូ​ចផលប្រយោជន៍ពិតប្រាកដ​
- ការខូចផលប្រយោជន៍របស់អតិថិជន កើតចេញពីកំហុសរបស់មេធាវី។
ខ. ការទទួលខុសត្រូវផ្នែកព្រហ្មទណ្ឌ មេធាវីប្រឈមមុខក្នុងការទទួលខុសត្រូវ ផ្នែកព្រហ្មទណ្ឌក្នុងករណីដែលមេធាវីរំលោភលើការសម្ងាត់នៃវិជ្ជាជីវៈ។

☆ ការទទួលខុសត្រូវចំពោះសហភាព
- មេធាវីត្រូវបែងចែកកម្រៃសេវាជូនមេធាវីផ្សេងទៀតតាមកិច្ចព្រមព្រៀងសហការគ្នា។
- មេធាវីដើមត្រូវទទួលខុសត្រូវចំពោះមេធាវីដែលទទួលធ្វើ ជាអ្នកឆ្លើយឆ្លងនូវការចេញសោហ៊ុយ បរិលាភ និងកម្រៃធានាក្នុងលក្ខខណ្ឌដែលមានសំអាងពិតប្រាកដ ។

☆ ការទទួលខុសត្រូវចំពោះគណៈមេធាវី មេធាវីត្រូវទទួលទណ្ឌកម្ម ជាបទវិន័យចំពោះការរំលោភបំពានវិធានវិជ្ជាជីវៈនូវ​អំពើ ដូចខាងក្រោម៖
- មានចេតនាបំពានវិធានវិជ្ជាជីវៈ
- ជួយសហការផ្តល់មធ្យោបាយ ឬ សម្រួលដល់មេធាវីបរទេស ឬ បុគ្គលដទៃទៀតឲ្យរំលោភបំពានវិធានវិជ្ជាជីវៈ
- ប្រើប្រាស់ទំនាក់ទំនងជាមួយមេធាវីបរទេស ឬ បុគ្គលដទៃទៀតដើម្បីរំលោភបំពានវិធានវិជ្ជាជីវៈ។
- ចូលរួមបង្កើត និង សហការជាមួយនឹងរូបវន្តបុគ្គល ឬនីតិបុគ្គល ឬ មេធាវីបរទេសដែលមិនមែនជាសមាជិកគណៈមេធាវីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ដើម្បីបើកការិយាល័យមេធាវី  ឬ ក្រុមហ៊ុនមេធាវី ឬ ប្រកបវិជ្ជាជីវៈមេធាវីយកកម្រៃ។
- ការមិនបង់ភាគទានជូនគណៈមេធាវី។

ចូរពន្យល់អំពីទំនាស់ផលប្រយោជន៍?
○ មេធាវីមិនត្រូវទទួលរឿងក្តីទាំងឡាយ ដូចខាងក្រោម៖
• រឿងក្តីមួយដែលមេធាវីខ្លួនឯង ឬ ក្រុមមេធាវីរបស់ខ្លួនបានជួយបដិភាគីនៅក្នុងការផ្តល់យោបល់ ឬ បានទទួលយល់ព្រមតំណាងឲ្យបដិភាគីរួចហើយ។
• នៅពេលដែលផលប្រយោជន៍របស់អតិថិជនម្នាក់ មានទំនាស់ជាមួយនឹងផលប្រយោជន៍អតិថិជនម្នាក់ទៀត នៅក្នុងរឿងក្តីដែលមេធាវី ឬ ក្រុមមេធាវីរបស់ខ្លួនកំពុងកាន់នៅ។
• នៅពេលដែលអតិថិជនទាំងពីរ ជាភាគីវិវាទនៅក្នុងរឿងក្តីតែមួយ។
• នៅពេលដែលអតិថិជនម្នាក់ ចង់ពឹងពាក់មេធាវី ឬ ក្រុមមេធាវីរបស់ខ្លួន តែមេធាវី ឬ ក្រុមមេធាវីនេះធ្លាប់បានទទួលជួយបដិភាគីក្នុងរឿងក្តីដទៃ ឬ មេធាវីបានយល់ព្រមផ្តល់យោបល់ផ្នែកច្បាប់បន្តទៀត លើកលែងតែរឿងក្តីចុងក្រោយដែលមេធាវី ឬ ក្រុមមេធាវីដែលធ្លាប់ពាក់ព័ន្ធនោះ បានកន្លងផុតទៅអស់រយៈពេល ២ ឆ្នាំ។
• រឿងក្តីមួយដែលមេធា​វី ឬ ក្រុមមេធាវីរបស់ខ្លួនបានដើរតួជាអាជ្ញាកណ្តាល អ្នកផ្សះផ្សា ឬ អ្នកសម្រេចសម្រួល ក្នុងទម្រង់នីតិវិធីនៃការដោះស្រាយជម្លោះក្រៅប្រព័ន្ធតុលាការ។
• ករណីដែលមេធាវី ឬ​ ក្រុមមេធាវីជាទីប្រឹក្សា ឬ ធ្លាប់ជាទីប្រឹក្សារបស់អតិថិជនច្រើនគ្នានោះ មេធាវីនឹងអាចទទួលការពារប្រយោជន៍ភាគីណាមួយបាន លុះត្រាតែត្រូវជម្រាបទៅភាគីឯទៀត និង បន្ទាប់ពីទទួលបានការយល់ព្រមសិន ហើយត្រូវប្រុងប្រយ័ត្នកុំឲ្យបាត់បង់នូវភាពថ្លៃថ្នូរ កិត្តិយស​ និង ការសម្ងាត់វិជ្ជាជីវៈ។
• មេធាវីដែលជាអ្នកតាក់តែងលិខិតស្នាមតែម្នាក់ឯង តាមការព្រមព្រៀងពីគូភាគីអាចធ្វើសកម្មភាព ឬ ការពារលើការអនុវត្តលិខិតនោះបាន នៅពេលដែលការទទួលខុសត្រូវរបស់ខ្លួនផ្ទាល់ លើលិខិតស្នាមនោះលេចជាបញ្ហា តែមិនត្រូវធ្វើសកម្មភាពប្រឆាំងនឹងភាគីណាមួយ ដែលមាននៅក្នុងលិខិតស្នាមនោះឡើយ។
• មេធាវី ដែលបានចូលរួមក្នុងការតាក់តែងលិខិតស្នាម ក្នុងឋានៈជាទីប្រឹក្សារបស់ភាគីម្ខាង អាចធ្វើសកម្មភាព ឬ ការពារលើការអនុវត្តន៍លិខិតនោះ តទល់នឹងភាគីម្ខាងទៀតបាន។
• មេធាវី ដែលជាអ្នកតាក់តែងលិខិតស្នាម ឬ ដែលជាអ្នកចូលរួមតាក់តែងមិនអាចបំពេញកិច្ចការ ឬ ការពារលើសុពលភាព ឬ លើការបកស្រាយលិខិតស្នាមដែលខ្លួនបានសរសេរនោះទេ កាលបើការអន្តរាគមន៍របស់ខ្លួននាំឲ្យទៅសាក្សី ឬ ឲ្យប៉ះពាល់ដល់ការសម្ងាត់វិជ្ជាជីវៈ។ មេធាវីនេះ ក៏មិនអាចធ្វើអន្តរាគមន៍ទៅកើតដែរ កាលណាការទទួលខុសត្រូវផ្ទាល់ខ្លួន ត្រូវលេចជាបញ្ជាឡើង។

តើគោលការណ៍គ្រឹះនៃក្រមសីលធម៌មេធាវីមានអ្វីខ្លះ?
○ គោលការណ៍គ្រឹះនៃក្រមសីលធម៌មេធាវីមាន ដូចជា​៖
• មេធាវីត្រូវគោរពពាក្យសម្បថរបស់ខ្លួន គោរពគោលការណ៍នៃសម្បជញ្ញៈ មនុស្សធម៌ និង សេចក្តីថ្លៃថ្នូរនៃវិជ្ជាជីវៈ។
• មេធាវីមិនត្រូវចូលរួមនឹងសកម្មភាព ដែលមានលក្ខណៈផ្ទុយនិង ច្បាប់ វិធានវិជ្ជាជី​វៈ និង សម្បជញ្ញៈរបស់ខ្លួនឡើយ។
• មេធាវីមានសេរីភាព និង ឯករាជ្យភាពក្នុងការប្របកវិជ្ជាជីវៈរបស់ខ្លួន។
• មេធាវី​ត្រូវគោរព និង ប្រតិបត្តិនូវគោលការណ៍សុចរិតភាព និងភាពស្មោះត្រង់។
• មេធាវីត្រូវប្រកាន់ឲ្យបានខ្ជាប់ខ្ជួនដាច់ខាត នូវការសម្ងាត់វិជ្ជាជីវៈ។
• មេធាវីបញ្ជាក់ពីភាពត្រឹមត្រូវនៃមុខងាររបស់ខ្លួន តាមរយៈវិញ្ញាបនបត្រដែលចេញដោយគណៈមេធាវី។
• មេធាវីត្រូវពាក់អាវវិជ្ជាជីវៈមេធាវី នៅពេលចូលរួមពិធីផ្លូវការ ឬ បុណ្យគណៈមេធាវី ចំពោះមុខសវនា និង យុត្តាធិការគ្រប់ប្រភេទលើកលែងតែមានប្រពៃណីផ្ទុយពីនេះ។

តើសកម្មភាពអ្វីខ្លះដែលមិនមែនជាការសម្ងាត់ ?
○ សកម្មភាពដែលមិនមែនជាការសម្ងាត់ មានដូចជា៖
• សំបុត្រ ឬ សារអេឡិចត្រូវនិកដែលជំនួសលិខិតនីតិវិធី
• សំបុត្រ ឬ សារអេឡិចត្រូនិក ដែលមានដាក់ថា “ផ្លូវការ” ហើយដែលបញ្ជូនសេចក្តីស្នើណាមួយ ឬ ឯកសារមិនសម្ងាត់នានាមក។
• ការប្តូរសំបុត្រ ឬ ការឆ្លើយឆ្លងគ្នាទៅវិញទៅមកតាមរយៈសារអេឡិចត្រូនិកដែលមានដាក់ថា “ផ្លូវការ” ដើម្បីបង្ហាញបញ្ជាក់កិច្ចព្រមព្រៀងណាមួយរវាងមេធាវី និង មេធាវីក្នុងកម្រិតលក្ខខណ្ឌនៃអាណត្តិរបស់ខ្លួន។
• សំបុត្រ ឬ សារអេឡិចត្រូនិច ឬ ឯកសារទាំងនេះ មិនត្រូវមានយោងទៅលើការប្តូរសំបុត្រគ្នាទៅវិញទៅមក ឬ ក៏ការប្រាស្រ័យគ្នាពីលើកមុន ដែលមានលក្ខណៈជាសម្ងាត់នោះឡើយ។

ចូរពន្យល់ពីការសម្ងាត់នៃវិជ្ជាជីវៈមេធាវី?
○ ការសម្ងាត់នៃវិជ្ជាជីវៈមេធាវី គឺជាវិធាននៃកាតព្វកិច្ចអកម្ម ដែលកំណត់មិនឲ្យធ្វើសកម្មភាពផ្តល់ព័ត៌មាន ឬ ការសម្ងាត់ណាមួយក្នុងការបំពេញមុខងាររបស់ខ្លួន ដែលពាក់ព័ន្ធទៅនឹងផលប្រយោជន៍របស់អតិថិជន ឬ ផលប្រយោជន៍សាធារណៈ ដែលច្បាប់បានកំណត់ លើកលែងតែមានការអនុញ្ញាតដោយច្បាប់ ឬ មានការយល់ព្រមពីអតិថិជន ចំពោះការសម្ងាត់ដែលអតិថិជនអាចចាត់ចែងបាន ដែលត្រូវចាត់ទុកជាការសម្ងាត់នៃវិជ្ជាជីវៈមេធាវី រួមមាន៖
• ត្រូវទុកជាការសម្ងាត់នៃវិជ្ជាជីវៈ ការពិគ្រោះយោបល់ និង ការផ្តល់យោបល់ ឯកសារក្រៅផ្លូវការទាំងឡាយដែលមេធាវីតាក់តែងឡើងសម្រាប់អតិថិជនរបស់ខ្លួន លិខិតស្នាមទាំងឡាយដែលមេធាវី និង អតិថិជនរបស់ខ្លួន លិខិតស្នាមទាំងឡាយដែលមេធាវី និង អតិថិជនផ្ញើទាក់ទងគ្នា។
• មេធាវីត្រូវតែរក្សាការសម្ងាត់ជាដាច់ខាត។ ការសម្ងាត់នេះ មិនត្រូវអាចឲ្យជនណាស្រង់យកបានឡើយ ទោះបីជាអតិថិជនក៏ដោយ។
• មេធាវីកំណត់តាមសតិសម្បជញ្ញៈរបស់ខ្លួន និង ដោយមានការយល់ព្រមពីអតិថិជនផងនូវអ្វីដែលខ្លួនត្រូវលើកឡើង ដើម្បីការពារផលប្រយោជន៍របស់អតិថិជនដែលខ្លួនទទួលបន្ទុក។
• មេធាវីមិនអាចបំពារបំពានលើការសម្ងាត់នៃវិជ្ជាជីវៈបានឡើយ ហើយក៏មិនអាចត្រូវបានបង្ខំឲ្យបំពារបំពានលើការសម្ងាត់នៃវិជ្ជាជីវៈរបស់ខ្លួន ទោះបីនៅមុខតុលាការក៏ដោយ។
• ពុំមានកាតព្វកិច្ចលាក់អាថ៌កំបាំងទេ ល្គឹក​កណាមេធាវីត្រូវឆ្លើយតបទៅនឹងបណ្តឹងរបស់អតិថិជនរបស់ខ្លួន ប៉ុន្តែត្រូវស្ថិតត្រឹមនៃការចាំបាច់នៃការការពាររបស់ខ្លួនតែប៉ុណ្ណោះ។
• មេធាវីគ្រប់រូបមានកាតព្វកិច្ចរក្សាការសម្ងាត់ជូនអតិថិជនរបស់ខ្លួនជាដាច់ខាត ស្របតាមច្បាប់ស្តីពីលក្ខន្តិកៈមេធាវី។ មេធាវីមិនត្រូវបង្ហាញការសម្ងាត់របស់អតិថិនជនខ្លួនឡើយ លើកលែងតែមានការជូនដំណឹងនិង យល់ព្រមពីអតិថិជន ឬ កាលណាមានការអនុញ្ញាតដោយច្បាប់ ឬ តម្រូវដោយច្បាប់។
• មិនអាចចាត់ទុកជាការសម្ងាត់នៃវិជ្ជាជី​វៈមេធាវីទេ បើគ្រាន់តែជានីតិវិធីរបស់តុលាការនៅក្នុងរឿងក្តីណាមួយនោះ។
• ការឆ្លងឆ្លើយតាមលិខិត ឬ តាមសំដីរវាងមេធាវី និង មេធាវីធម្មតាត្រូវជាការសម្ងាត់។ ទោះក្នុងប្រការណាក៏ដោយ ការឆ្លងឆ្លើយនេះមិនអាចរឹបអូស ឬ មិនអាចបង្ហាញជាសក្ខីកម្មក្នុងតុលាការ និង មិនអាចទុកជាកម្មវត្ថុនៃការលើកភាពសម្ងាត់ចេញបានឡើយ។
• ក្នុងការទំនាក់ទំនងជាមួយមេធាវីបរទេសណាមួយ មេធាវីមុននឹងប្តូរព័ត៌មានសម្ងាត់គ្នាទៅវិញទៅមក ត្រូវដឹងឲ្យច្បាស់ អំពីភាពវិជ្ជមាននៃវិធានក្នុងការរក្សាការសម្ងាត់នៃការឆ្លងឆ្លើយ នៅក្នុងប្រទេសដែលមានមេធាវីបរទេសប្រកបមុខការ។
• នៅក្នុងករណីអវិជ្ជមានវិញ មេធាវីត្រូវអតិថិជនរបស់ខ្លួនថា តើគាត់យល់ព្រមហ៊ានប្រថុយឲ្យការសម្ងាត់នៃការឆ្លងឆ្លើយប្តូរព័ត៌មាននោះឬអត់។

តើបែបបទនៃការប្រកបវិជ្ជាជីវៈមេធាវីមានអ្វីខ្លះ?
○ បែបបទនៃការប្រកបវិជ្ជាជីវៈ មានដូចជា៖
• ការប្រកបវិជ្ជាជីវៈមេធាវីជាឯកត្តជន៖ មេធាវីដែលបានចុះឈ្មោះក្នុងបញ្ជីគណៈមេធាវី មានសិទ្ធិប្រកបវិជ្ជាជីវៈមេធាវីជាឯកត្តជន គឺ ប្រកបវិជ្ជាជី​វៈមេធាវីតែម្នាក់ឯង ដោយមានការិយាល័យផ្ទាល់ខ្លួននៅកម្ពុជា មានសិទ្ធិប្រើប្រាស់ត្រាមេធាវី ត្រាឈ្មោះ។
• ការប្របកវិជ្ជាជីវៈមេធាវីជាសមូហភាព៖
         - ជាក្រុម៖ ក្រុមមេធា​វី គឺជា ការប្រកបវិជ្ជាជីវៈមេធាវី ដែលមានការប្រមូលផ្តុំមេធាវីនៅក្នុងលំនៅវិជ្ជាជីវៈតែមួយ ដើម្បីប្រមូលផ្តុំមធ្យោបាយ។
         - ជាក្រុមហ៊ុន៖ ក្រុមហ៊ុនមេធាវី គឺជា ក្រុមហ៊ុនស៊ីវិលដែលមានសមាជិកទាំងអស់សុទ្ធតែជាមេធាវី ហើយបានបង្កើតឡើងតាមច្បាប់។

តើមេធាវីមានមុខងារសំខាន់ៗអ្វីខ្លះ?
○ មេធាវីមានមុខងារសំខាន់ៗ ដូចជា៖
• តំណាងកូនក្តី៖ មេធាវីអាចតំណាងកូនក្តី តាមការយល់ព្រមពីកូនក្តី នៅគ្រប់សាលាជម្រះក្តី និង គ្រប់ដំណាក់កាលនៃនីតិវិធី លើកលែងតែមានបទបញ្ញត្តិច្បាប់ចែងផ្ទុយពីនេះ ជាពិសេស ក្នុងរឿងរដ្ឋប្បវេណីពាណិជ្ជកម្ម រដ្ឋបាល​ ការងារ និង សង្គមកិច្ច។

• ការពារកូនក្តី៖ ក្នុងរឿងព្រហ្មទណ្ឌ មេធាវីជួយការពារជនជាប់ចោទ ការពារឲ្យជនរងគ្រោះ ការពារដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណី និង ការពារឲ្យអ្នកទទួលខុសត្រូវរដ្ឋប្បវេណី។ មេធាវីអាចជួយការពារកូនក្តី នៅចំពោះមុខក្រុមប្រឹក្សាវិន័យបានដែរ។

• ប្រឹក្សាយោបល់ និង តាក់តែងលិខិតស្នាម៖ មេធាវីអាចផ្តល់យោបល់ផ្នែកច្បាប់ និង តាក់តែងលិខិតស្នាមគតិយុត្ត ជូនអតិថិជនដោយគិតកម្រៃ ដោយត្រូវធ្វើនៅការិយាល័យរបស់ខ្លួន ឬ មេធាវីអាចទទួលពិគ្រោះយោបល់ច្បាប់ ជូនអតិថិជននៅទីកន្លែងផ្សេងទៀត ដែលមានភាពសមរម្យ និង ធានាបាននូវការសម្ងាត់វិជ្ជាជីវៈ។

• អ្នកអាជ្ញាកណ្តាល ឬ អ្នកផ្សះផ្សារ ឬ អ្នកសម្រុះសម្រួល៖ អាចត្រូវបានចាត់តាំងដោយគូក្តី ឬ ដោយចៅក្រមឲ្យបំពេញមុខងារជាអ្នកផ្សះផ្សារ ឬ ជាអ្នកសម្រុះសម្រួល។ មេធាវីនឹងអាចត្រូវចាត់តាំងជាអ្នកអាជ្ញាកណ្តាល តាមច្បាប់អនុញ្ញាត។

តើអ្វីទៅជាបទលើ្មសព្រហ្មទណ្ឌ?
○ បទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌ គឺជា អំពើដែលច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌហាមឃាត់ដោយមូលហេតុថា អំពើនេះបង្កចលាចលដល់សង្គម។

តើអ្វីទៅជាបទប្បញ្ញត្តិ?
○ បទប្បញ្ញតិ្ត ជា វិធានគតិយុត្តដែលមានចែងនៅក្នុងមាត្រានៃច្បាប់ ឬ បទបញ្ជា។ ឯបទបញ្ជា គឺជា វិធាន ឬ អត្ថបទគតិយុត្តដែលមានវិសាលភាពទូទៅ និង មិនចំពោះមុខបុគ្គលណាមួយឡើយ ហើយដែលធ្វើឡើងដោយអាជ្ញាធររដ្ឋបាលមានសមត្ថកិច្ច។

តើអ្វីជាច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ?
○ បើយើងគិតទៅតាមចង្កោមនៃច្បាប់ ដែលបែងចែកទៅតាមទ្រឹស្តីសាធារណៈ ឬ ច្បាប់ឯកជននោះ ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ ជា ច្បាប់មួយដែលស្ថិតនៅក្នុងចង្កោមនៃច្បាប់សាធារណៈ ហើយជាអត្ថបទច្បាប់មួយដែលប្រមូលផ្តុំនូវរាល់បទប្បញ្ញត្តិ ដែលទាក់ទងជាពិសេសដល់ការកំណត់បទល្មើស ការចង្អុលបង្ហាញអំពីបុគ្គល ដែលអាចប្រកាសថា ជាអ្នកទទួលខុសត្រូវចំពោះបទល្មើស ការកំណត់អំពីទោស ក៏ដូចជា បែបបទនៃការអនុវត្តទោសនោះដែរ។

តើចំណាត់ថ្នាក់ទៅតាមចំនួននៃអំពើនៅក្នុងបទល្មើសមានអ្វីខ្លះ?
○ ចំណាត់ថ្នាក់ទៅតាមចំនួននៃអំពើនៅក្នុងបទល្មើស​ មានដូចជា​៖
• បទល្មើសធម្មតា៖ ជា បទល្មើសដែលត្រូវបានសម្រេចឡើង ដោយអំពើសត្យានុម័តតែមួយគត់ប៉ុណ្ណោះ។ ឧទាហរណ៍៖ មាត្រា ៣៥៣ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាបានចែងថា៖ អំពើលួច គឺជា អំពើដកហូតដោយ ទុច្ចរិតនូវទ្រព្យសម្បត្តិ ឬ វត្ថុផ្សេងទៀតរបស់អ្នកដទៃ តាមគ្រប់មធ្យោបាយក្នុងគោលបំណងយកមកធ្វើជាកម្មសិទ្ធិរបស់ខ្លួន។ ហេតុដូចនេះ អំពើជាសត្យានុម័តដែលជាធាតុផ្សំនៃអំពើលួចមានតែមួយគត់ គឺជា ការដកហូតនូវទ្រព្យសម្បត្តិ ឬ វត្ថុផ្សេងទៀតរបស់អ្នកដទៃ។
• បទល្មើសស្មុគស្មាញ៖ ជា បទល្មើសដែលបានសម្រេចឡើង ដោយមានអំពើសត្យានុម័តច្រើនគួបផ្សំគ្នា។ បទល្មើសស្មុគស្មាញ គឺជា បទល្មើសដែលត្រូវអនុវត្តជាបន្តបន្ទាប់ ក៏ប៉ុន្តែ គឺជា បទល្មើសដែលកើតឡើងភ្លាមៗ។ នៅពេលដែលអំពើជាធាតុផ្សំចុងក្រោយនៃបទល្មើសបានកើតឡើង។ ឧទាហរណ៍៖ មាត្រា ៣៧៧ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាបានចែងថា៖ អំពើឆបោក គឺជា អំពើបន្លំចំពោះរូបវន្តបុគ្គល ឬ នីតិបុគ្គលណាមួយដោយប្រើឈ្មោះក្លែង ដោយអះអាងទៅលើឋានៈក្លែង ដោយរំលោភលើឋានៈពិតប្រាកដដោយប្រើឧបាយកលទុច្ចរិត ហើយដូច្នេះ បានទទួលពីបុគ្គលនេះ ដែលនាំឱ្យខូចប្រយោជន៍របស់រូបវន្តបុគ្គលនេះ ឬ របស់តតិយជននូវ៖
- ការប្រគល់មូលនិធិតម្លៃ ឬ ទ្រព្យសម្បត្តិអ្វីមួយ
- ការផ្គត់ផ្គង់សេវា
- ការធ្វើលិខិតដែលមានតម្លៃជាកាតព្វកិច្ច ឬ ជាការឱ្យរួចពីកាតព្វកិច្ច​។
☆ យោងតាមបទបញ្ញតិខាងលើ ធាតុផ្សំសត្យានុម័តនៃបទឆបោក មាន៖
- ទីមួយ៖ កលល្បិចរបស់ចារី (តាមរយៈការប្រើឈ្មោះក្លែង ការអះអាងទៅលើឋានៈក្លែង ការរំលោភលើឋានៈពិតប្រាកដ ឬ ការប្រើឧបាយកលទុច្ចរិត)។
- ទីពីរ៖ ការប្រគល់មូលនិធិតម្លៃ ឬ ទ្រព្យសម្បត្តិអ្វីមួយ ការផ្គត់ផ្គង់សេវា ឬ ក៏ការធ្វើលិខិតដែលមានតម្លៃ ជា កាតព្វកិច្ច ឬ ជា ការឱ្យរួចពីកាតព្វកិច្ច។

តើចំណាត់ថ្នាក់ទៅតាមរយៈពេលប្រព្រឹត្តបទល្មើសមានអ្វីខ្លះ?
○ ចំណាត់ថ្នាក់ទៅតាមរយៈពេលប្រព្រឹត្តបទល្មើស មានដូចជា៖
• បទល្មើសភ្លាមៗ៖ នៅពេលដែលបទល្មើសអាចសម្រេចបាន ក្នុងពេលតែមួយភ្លែត បានន័យថា បទល្មើសដែលកើតឡើងក្នុងពេលតែមួយ ជាមួយនឹងអំពើប្រព្រឹត្ត គឺ បទល្មើសនោះត្រូវចាត់ទុកថាជាបទល្មើសភ្លាមៗ។ និយាយម៉្យាងទៀតថា ការសម្រេច (ការប្រមូលផ្តុំនូវធាតុផ្សំទាំងអស់នៃបទល្មើស) នូវបទល្មើសភ្លាមៗ បានកើតឡើងភ្លាម ហើយក៏បញ្ចប់ទៅវិញភ្លាមៗដែរ។ ឧទាហរណ៍៖ បទដេញថ្លៃមិនត្រឹមត្រូវ បទឃាតកម្ម បទលួច បទហិង្សាដោយចេតនា។

• បទល្មើសបន្តរៀងហូរហែ៖ ជាបទល្មើសដែលអំពើជាសម្ភារៈ ប្រព្រឹត្តឡើងបន្តគ្នាជាហូរហែ និង ដោយស៊ីសង្វាក់គ្នានៅក្នុងពេលវេលា។ និយាយម៉្យាងទៀតថា ផ្ទុយពីបទល្មើសភ្លាមៗ បទល្មើសបន្តរៀងហូរហែ គឺជា បទល្មើសដែលត្រូវអនុវត្តជាបន្តបន្ទាប់គ្នាក្នុងរយៈពេលមួយ ដែលបានបង្ហាញឱ្យឃើញពីចេតនាទុច្ចរិតដែលស្ថិតនៅជាដរាប។ ឧទាហរណ៍៖ បទទទួលផលចោរកម្មត្រូវបានបង្កើតឡើង ចាប់ពីពេលដែលបុគ្គលម្នាក់ទទួលទិញវត្ថុណាមួយ ដោយដឹងជាក់ច្បាស់ថា វត្ថុនោះបានមកដោយសារតែការប្រព្រឹត្តបទល្មើស (ដូចជា អំពើលួចជាដើម)។ ដរាបណា ជនទទួលផលចោរកម្មបន្តកាន់កាប់វត្ថុទិញនោះ បទល្មើសត្រូវបានចាត់ទុកថា នៅតែបន្តប្រព្រឹត្តតទៅទៀត ពុំទាន់បានចប់សព្វគ្រប់នៅឡើយ។ បទទទួលផលចោរកម្ម ត្រូវបានបញ្ចប់នៅពេលណា ដែលជនទទួលផលចោរកម្ម យកវត្ថុលើ្មសចេញពីរូបខ្លួន ដោយលក់ចេញទៅឱ្យតតិយជនជាដើម។ ឧទាហរណ៍៖ បទថតពាក្យសំដីឯកជន គឺជា បទល្មើសបន្តរៀងហូរហែ ពីព្រោះថា ការថតពាក្យសំដីរបស់អ្នកដទៃ តែងតែធ្វើឡើងនៅក្នុងរយៈពេលណាមួយជាកំណត់ ហើយរយៈពេលនេះអាចខ្លី ឬ ក៏វែងទៅតាមករណីនីមួយៗ (អាចជារយៈពេល ១ នាទី ឬ ១ ម៉ោងឬ ១ ខែជាដើម)។

• បទល្មើសអូសបន្លាយ៖ ជា បទល្មើសដែលអំពើបង្កគ្រោះថ្នាក់សង្គម ស្តែងឡើងជាប់ជាហូរហែគ្មានអាក់ខានក្នុងរយៈពេលណាមួយឡើយ។ និយាយម៉្យាងទៀតថា បទល្មើសអូសបន្លាយ សំដៅលើបទល្មើសដែលបង្កើតឡើង ដោយបណ្តាអំពើជាច្រើនប្រហាក់ប្រហែលគ្នា ដោយអំពើនីមួយៗក៏ត្រូវចាត់ទុកថា ជាបទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌដែរ ក៏ប៉ុន្តែដោយសារឯកភាពនៃសេចក្តីសម្រេចចិត្ត (គោលដៅរបស់ជនល្មើស) និង ភាពដូចគ្នានៃច្បាប់ ដែលជនល្មើសបានបំពាន អំពើច្រើនប្រហាក់ប្រហែលគ្នានោះ គួរតែចាត់ទុកថា ជាបទល្មើសតែមួយប៉ុណ្ណោះ។​ ឧទាហរណ៍៖ បទផិត ត្រូវកើតឡើងនៅពេលដែលបុរស ឬ ស្ត្រីដែលមានសហព័ទ្ធត្រឹមត្រូវតាមច្បាប់រួចហើយ បែរជាទៅរួមសេវនកិច្ចជាមួយស្ត្រី ឬ បុរសផ្សេងទៀត។ ឧបមាថា ជនល្មើសបានរួមសេវនកិច្ច ៥ ដងជាមួយនឹងបុរស ឬ ស្ត្រីដទៃទៀត ដែលមិនមែនជាសហព័ទ្ធរបស់ខ្លួន។ ជាធម្មតា គេអាចគិតថាបទល្មើសបានកើតឡើងចំនួន ៥ ដង ពោល គឺ មានបទផិតចំនួន ៥ ដងដែលបានកើតឡើងនៅពេលវេលា និង ទីកន្លែងខុសគ្នា ហើយនៅក្នុងការផ្តន្ទាទោសជនល្មើស តុលាការនឹងប្រើប្រាស់វិធាននៃបទល្មើសត្រួតគ្នា ក្នុងការសម្រេចសេចក្តី។ ក៏ប៉ុន្តែ មានការបកស្រាយមួយទៀតដែលថា ទោះបីជាមានការរួមសេវនកិច្ចធ្វើឡើងតែម្តង ឬ ច្រើនដងក៏ដោយ ក៏បទល្មើសមានតែមួយប៉ុណ្ណោះ ដោយចាត់ទុកថា អំពើរួមសេវនកិច្ចម្តង គឺ វាគ្រាន់តែជាសកម្មភាពអនុវត្តនូវប្រតិបត្តិការនៃអំពើផិតតែមួយប៉ុណ្ណោះ។

តើចំណាត់ថ្នាក់ទៅតាមប្រភេទនៃអំពើជាសម្ភារៈ មានអ្វីខ្លះ?
○ ចំណាត់ថ្នាក់ទៅតាមប្រភេទនៃអំពើជាសម្ភារៈ មាន៖
• បទល្មើសសកម្ម៖ អំពើជាសម្ភារៈ ឬ ជាសត្យានុម័តរបស់បទល្មើស អាចជាសកម្មភាពពោលគឺអំពើវិជ្ជមាន (អាចជាកាយវិការ ដូចជា ការសម្លាប់មនុស្ស ការលួចយកទ្រព្យសម្បត្តិរបស់អ្នកដទៃ អាចជាពាក្យសំដី ឬ ក៏ជាសំណេរ ដូចជា បទបរិហារកេរ្តិ៍ជាសាធារណៈ បទជេរប្រមាទជាសាធារណៈ ឬ បទក្លែងបន្លំឯកសារជាដើម) មានន័យថា ចារីនៃបទល្មើសបានប្រព្រឹត្តទង្វើណាមួយដែលច្បាប់បានហាមឃាត់។

• បទល្មើសអកម្ម៖ អំពើ គឺជា សម្ភារៈដែលចាត់ទុកថា ជាធាតុផ្សំនៃបទល្មើស អាចជាអនុប្បវាទ ឬ ជាអំពើអវិជ្ជមានណាមួយ មានន័យថា ចារីមិនបានធ្វើអំពើដែលច្បាប់តម្រូវឱ្យធ្វើ។ ក្នុងករណី ដែលច្បាប់បានតម្រូវឱ្យជនណាម្នាក់ធ្វើអំពើណាមួយ ការដែលមិនបានបំពេញកាតព្វកិច្ចដែលច្បាប់តម្រូវ គឺជា អនុប្បវាទ ពោល គឺធាតុផ្សំសម្ភារៈ ឬ ជាធាតុផ្សំសត្យានុម័តនៃបទល្មើស។ ឧទាហរណ៍៖ មាត្រា ៣២៦ ចាត់ទុកជាបទមិនព្រមប្រគល់អនីតិជន ចំពោះអំពើប្រព្រឹត្តដោយគំនិតទុច្ចរិត ហើយត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី ១ ខែទៅ ១ ឆ្នាំ និង ពិន័យជាប្រាក់ពី ១ សែនរៀលទៅ ២ លានរៀល។ មាត្រា ៥២៩ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ ចាត់ទុកបទល្មើសចំពោះការមិនប្តឹងបរិហារបទឧក្រិដ្ឋ ដោយចែងថា៖ រាល់បុគ្គលណាដែលបានដឹងពីបទឧក្រិដ្ឋ ដែលអាចនឹងបង្ការ ឬ បន្ថយអានុភាពរបស់បទល្មើសបាន ហើយមិនប្តឹងបរិហារដល់អាជ្ញាធរតុលាការ ឬ អាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចផ្សេងទៀត ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី ១ ខែទៅ ១ ឆ្នាំ និង ពិន័យជាប្រាក់ពី ១ សែនរៀលទៅ ២ លានរៀល។

តើចំណាត់ថ្នាក់បទល្មើសផ្អែកលើបែបបទជាអត្តនោម័តនៃការប្រព្រឹត្តបទល្មើស មានអ្វីខ្លះ?
○ ចំណាត់ថ្នាក់បទល្មើស ផ្អែកលើបែបបទជាអត្តនោម័តនៃការប្រព្រឹត្តបទល្មើស មានពីរយ៉ាងគឺ៖
• បទល្មើសចេតនា ជា បទល្មើសដែលចារីមានចេតនាប្រព្រឹត្ត។
• បទល្មើសអចេតនា ជា បទល្មើសដែលកើតឡើង ទោះបីជាចារីពុំមានចេតនាប្រព្រឹត្តក៏ដោយ ក៏ប៉ុន្តែបទល្មើសនៅតែមាន ពីព្រោះថាបទល្មើសកើតចេញពីការមិនប្រុងប្រយ័ត្ន ការខ្ជីខ្ជា ការធ្វេសប្រហែស ឬ ការមិនគោរពកាតព្វកិច្ចដោយឡែកណាមួយ។ ឧទាហរណ៍៖ បទបើកបរដោយបង្កឱ្យស្លាប់អ្នកដទៃដោយ អចេតនា នៅក្នុងមាត្រា ៨២ នៃច្បាប់ស្តីពីចរាចរណ៍ផ្លូវគោក។

តើចំណាត់ថ្នាក់បទល្មើសផ្អែកលើបែបទជាសត្យានុម័តនៃការប្រព្រឹត្តបទល្មើស មានអ្វីខ្លះ?
○ ចំណាត់ថ្នាក់បទល្មើស ផ្អែកលើបែបទជាសត្យានុម័តនៃការប្រព្រឹត្តបទល្មើស មាន៖
• ចំណាត់ថ្នាក់ ទៅតាមប្រភេទនៃអំពើជាសម្ភារៈ
• ចំណាត់ថ្នាក់ ទៅតាមរយៈពេលប្រព្រឹត្តបទល្មើស
• ចំណាត់ថ្នាក់ ទៅតាមចំនួននៃអំពើនៅក្នុងបទល្មើស
• ចំណាត់ថ្នាក់ ទៅតាមលទ្ធផលនៃបទល្មើស
• ចំណាត់ថ្នាក់ ទៅតាមសភាពនៃអំពើ

តើចំណាត់ថ្នាក់ដោយផ្អែកលើបែបបទប្រព្រឹត្តបទល្មើសមានអ្វីខ្លះ?
○ ចំណាត់ថ្នាក់ដោយផ្អែកលើ បែបបទប្រព្រឹត្តបទល្មើសមាន៖
• ចំណាត់ថ្នាក់បទល្មើសផ្អែកលើ បែបទជាសត្យានុម័តនៃការប្រព្រឹត្តបទល្មើស។
• ចំណាត់ថ្នាក់បទល្មើសផ្អែកលើ បែបទជាអត្តនោម័តនៃការប្រព្រឹត្តបទល្មើស។

តើចំណាត់ថ្នាក់ដោយផ្អែកលើប្រភេទនៃបទល្មើសមានអ្វីខ្លះ?
○ ចំណាត់ថ្នាក់ដោយផ្អែកលើប្រភេទនៃបទល្មើស មាន៖
• ការបែងចែករវាងបទល្មើសសាមញ្ញ និង បទល្មើសយោធា។
• ការបែងចែករវាងបទល្មើសសាមញ្ញ និង បទល្មើសគ្រឿងញៀន។
• ការបែងចែករវាងបទល្មើសសាមញ្ញ និង បទល្មើសនយោបាយ។

តើផលប្រយោជន៍នៃការបែងចែកមានអ្វីខ្លះ?
○ ផលប្រយោជន៍នៃការបែងចែក មានដូចជា៖
• ផលប្រយោជន៍ទាក់ទងនឹងអាជ្ញាយុកាល៖ អាជ្ញាយុកាលជារយៈពេលមួយកំណត់ដោយច្បាប់ ដែលផុតរយៈពេលនេះ បុគ្គលម្នាក់អាចបាត់បង់សិទ្ធិណាមួយរបស់ខ្លួន។ អាជ្ញាយុកាលមានពីរប្រភេទ គឺ អាជ្ញាយុកាលនៃបទល្មើស និង អាជ្ញាយុកាលនៃទោស។

• ផលប្រយោជន៍ទាក់ទងនឹងការអនុវត្តនីតិវិធី៖ ក្នុងករណីបទឧក្រិដ្ឋ ព្រះរាជអាជ្ញាត្រូវតែបើកការស៊ើបសួរដោយធ្វើដីការបញ្ជូនរឿង ឱ្យស៊ើបសួរតាមមាត្រា ៤៤ នៃក្រមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ។ បទមជ្ឈិម ព្រះរាជអាជ្ញាមានសិទ្ធិជ្រើសរើស ក្នុងការបើកការស៊ើបសួរ ឬ បញ្ជូនទៅជំនុំជម្រះផ្ទាល់ ឬ ក៏ប្រើប្រាស់នីតិវិធីនៃការបង្ហាញខ្លួនភា្លមបាន កាលបើលក្ខខណ្ឌដែលមានចែងក្នុងមាត្រា ៤៧ នៃនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ ត្រូវបានបំពេញគ្រប់គ្រាន់។ ចំណែកបទលហុ ព្រះរាជអាជ្ញាត្រូវកោះហៅជនជាប់ចោទ ឱ្យចូលខ្លួនទៅមុខតុលាការជំនុំជម្រះដោយផ្ទាល់តាមមាត្រា ៤៩ នៃក្រមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ។ ករណីបទឧក្រិដ្ឋការជំនុំជម្រះ ធ្វើឡើងដោយចៅក្រមបីរូបដែលសម្រេចជាសមូហភាព ឬ ហៅថាក្រុមប្រឹក្សាជំនុំជម្រះ ដោយមានការចូលរួមពីតំណាងអយ្យការមួយរូប។ ក្នុងបទមជ្ឈិម និង បទលហុ សាលាដំបូងជំនុំជម្រះ ជា ចៅក្រម ទោសទណ្ឌ​ តាមមាត្រា ២៨៩ នៃក្រមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ។

• ការប៉ុនប៉ង៖ តាមអត្ថន័យនៃមាត្រា ២៧ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ ការប៉ុនប៉ងក្នុងបទឧក្រិដ្ឋទាំងអស់ត្រូវមានទោស កាលបើលក្ខខណ្ឌដែលបានចែងនៅមាត្រា ២៧ ត្រូវបានបំពេញគ្រប់គ្រាន់។ ចំណែកការប៉ុនប៉ងក្នុងបទមជ្ឈិមត្រូវមានទោស ក្នុងករណីដែលច្បាប់បានចែងទុកជាមុនតែប៉ុណ្ណោះ។ រីឯការប៉ុនប៉ងក្នុងបទលហុ ពុំមានការផ្តន្ទាទោសនោះទេ។

• ការផ្តើមគំនិត និង ការសមគំនិត ដែលបំពេញលក្ខខណ្ឌច្បាប់កំណត់ក្នុងការប្រព្រឹត្តបទឧក្រិដ្ឋ ឬ បទមជ្ឈិម សុទ្ធតែមានទោសទំាងអស់ យោងតាមមាត្រា ២៨ និង ២៩ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ។ ប៉ុន្តែ មាត្រា ២៨ និង ២៩ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ ពុំបានចែងពីការផ្តើមគំនិត និង ការសមគំនិតក្នុងបទលហុ មិនត្រូវទទួលការផ្តន្ទាទោសឡើយ។

តើចំណាត់ថ្នាក់នៃបទល្មើសមានប៉ុន្មាន? ដើម្បីកំណត់ថាបទល្មើសណាមួយជាបទឧក្រិដ្ឋ បទមជ្ឈិម ឬ បទលហុ តើគេត្រូវពិនិត្យទៅលើអ្វី? ចូររៀបរាប់ពីប្រភេទនៃបទល្មើសនីមួយៗ។

○ ចំណាត់ថ្នាក់នៃបទល្មើសមាន ៣ ប្រភេទ។ ដើម្បីកំណត់ថា បទល្មើសណាមួយជាបទឧក្រិដ្ឋ បទមជ្ឈិម ឬ បទលហុ គេត្រូវពិនិត្យទៅលើអតិបរមានៃទោសដាក់ពន្ធនាគារ ដែលច្បាប់កំណត់សម្រាប់បទល្មើសនោះ។

• បទឧក្រិដ្ឋ៖ យោងទៅតាមមាត្រា ៤៦ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ ក្នុងបទឧក្រិដ្ឋគេមានកំណត់ ២ យ៉ាង៖ ១. ទោសដាក់ពន្ធនាគារអស់មួយជីវិត និង មួយទៀតគឺ ២. អតិបរមានៃទោសដាក់ពន្ធនាគារលើសពី ៥ ឆ្នាំឡើងទៅ និង ក្រោម ឬ ស្មើនឹង ៣០ ឆ្នាំ។ ឧទាហរណ៍៖ បទរំលោភសេពសន្ថវៈនៅក្នុងមាត្រា ២៣៩ ដោយត្រូវដាក់ពន្ធនាគារពី ៥ ឆ្នាំដល់ ១០ ឆ្នាំ។

• បទមជ្ឈិម៖ នៅក្នុងមាត្រា ៤៧ គឹ បទមជ្ឈិម គេបានកំណត់អតិបរមានៃទោសដាក់ពន្ធនាគារលើសពី ៦ ថ្ងៃ និង ក្រោម ឬ ស្មើនឹង ៥ ឆ្នាំ។ ឧទាហរណ៍៖ បទលួច នៅក្នុងមាត្រា ៣៥៦ ដោយត្រូវដាក់ពន្ធនាគារពី ៦ ខែដល់ ៣ ឆ្នាំ។

• បទលហុ៖ ក្នុងមាត្រា ៤៨ គឺ យើងមើលទៅលើគោលការណ៍ពីរយ៉ាង ដែលគោលការណ៍ ទី ១ ត្រូវមើលទៅលើអតិបរមានៃទោសដាក់ពន្ធនាគារ គឺ មានរយៈពេលក្រោម ឬ ស្មើ ៦ ថ្ងៃ។ ចំណែកគោលការណ៍ ទី ២ គឺ ត្រូវមើលទៅលើបទល្មើស ដែលត្រូវផ្តន្ទាទោសត្រឹមតែពិន័យជាប្រាក់ប៉ុណ្ណោះ។ ឧទាហរណ៍៖ បទស្រវឹងជាក់ស្តែង ក្នុងមាត្រា ២៩៧ និង បទ​ជេរ​អ្នកដទៃនៅទីសាធារណៈក្នុងមាត្រា ២៩៨។

តើអ្វីទៅជាបទលើ្មសព្រហ្មទណ្ឌ?
○ បទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌ គឺជា អំពើដែលច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌហាមឃាត់ដោយមូលហេតុថា អំពើនេះបង្កចលាចលដល់សង្គម។

តើអ្វីទៅជាបទប្បញ្ញត្តិ?
○ បទប្បញ្ញតិ្ត ជាវិធានគតិយុត្តដែលមានចែងនៅក្នុងមាត្រានៃច្បាប់ ឬ​ បទបញ្ជា។ ឯបទបញ្ជាគឺជាវិធាន ឬ អត្ថបទគតិយុត្តដែលមានវិសាលភាពទូទៅ និង មិនចំពោះមុខបុគ្គលណាមួយឡើយ ហើយដែលធ្វើឡើងដោយអាជ្ញាធររដ្ឋបាលមានសមត្ថកិច្ច។